12 Eylül 1980'de neler oldu? 12 Eylül Darbesi kronolojisi! 12 Eylül olayları sıralaması!

Türkiye'nin siyasi tarihine damgasını vuran 12 Eylül 1980 darbesi, ülkede büyük bir siyasi ve sosyal çalkantının başladığı an olarak hafızalara kazınmıştır. Tam 43 yıl önce bugün, Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından gerçekleştirilen bu müdahale, Türkiye'yi derin bir krizin içine sürüklemişti. Peki, 12 Eylül 1980'de neler oldu? 12 Eylül Darbesi kronolojisi!

12 Eylül 1980'de neler oldu?

12 Eylül darbesi, o dönemdeki siyasi istikrarsızlık ve güvenlik sorunlarına bir yanıt olarak gerçekleşti. Sürekli olarak artan siyasi şiddet olayları, grevler ve ülkede artan anarşi, askeri müdahaleyi tetikleyen etkenlerdi. Ayrıca, devletin kontrolünü kaybettiği hissi, darbenin arkasındaki generallerin bir araya gelmesine yol açtı.

12 Eylül Darbesi'nin sonuçları

12 Eylül darbesinin hemen ardından, sıkıyönetim ilan edildi ve ülke askeri yönetim altına alındı. Binlerce kişi tutuklandı, siyasi partiler kapatıldı, sendikalar dağıtıldı ve birçok kişi işkence gördü. Türkiye'nin en ünlü siyasi mahkumlarından biri olan eski Başbakan Adnan Menderes ve iki bakanı, darbe sonrası idam edildi. Ülke uzun yıllar boyunca askeri vesayet altında kaldı.

12 Eylül darbesi, Türkiye'nin siyasi ve toplumsal yapısını derinden etkiledi. Bu dönemin mirası, Türk demokrasisinin zayıflığı ve siyasi istikrarsızlıkla başa çıkma biçimlerinin tartışılmasına neden oldu. Aynı zamanda, insan hakları ihlalleri ve baskıcı yönetim, hala Türkiye'nin siyasi tartışmalarının bir parçasını oluşturuyor.

12 Eylül kronolojisi

Mart 1978:

• 16 Mart'ta İstanbul Üniversitesi'nde sol görüşlü öğrencilere yönelik bombalı saldırı gerçekleşti, 7 öğrenci öldü ve 100'den fazla öğrenci yaralandı (16 Mart Katliamı).
• 16 Mart'ta Kadıköy Ticaret Lisesi'ne sağ görüşlü kişilerce yapılan saldırıda sol görüşlü bir öğrenci öldü.

Nisan 1978:

• 5 Nisan'da CHP milletvekili Avni Gürsoy'un evine bombalı saldırı düzenlendi.
• 7 Nisan'da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi hocalarından sol görüşlü Doç. Dr. Server Tanilli'ye silahlı saldırı düzenlendi, Tanilli felç oldu.
• 13 Nisan'da ODTÜ Öğretim Üyesi sol görüşlü Prof. Dr. Mehmet Kıcıman'ın evine patlayıcı madde atıldı.

Mayıs 1978:

• 9 Mayıs'ta İstanbul'da Yıldız Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi öğrencilerine sağ görüşlü kişiler tarafından ateş açıldı, 3 öğrenci öldü.
• 11 Mayıs'ta Adana'nın Kadirli ilçesinde ülkücüler, bir CHP'liyi silahla öldürdü.

Temmuz 1978:

• 2 Temmuz'da Adalet Partisi Genel Başkanı Süleyman Demirel, hükümeti eleştirdi.
• 6 Temmuz'da Süleyman Demirel, hükümeti beceriksizlikle suçladı.
• 11 Temmuz'da sol görüşlü Doç. Dr. Bedrettin Cömert, ülkücü militanlar tarafından öldürüldü.

Ağustos 1978:

• 9 Ağustos'ta İstanbul'da Artvin Kültür Derneği ülkücü militanlar tarafından kurşunlandı, bir kişi öldü.
• 10 Ağustos'ta Ankara'da sol görüşlü kişilerin gittiği kahvehanelere saldırı düzenlendi, 5 kişi öldü.

Eylül 1978:

• 4-5 Eylül'de Sivas'ta olaylar patlak verdi, birçok iş yeri ve bina tahrip edildi, 12 kişi öldü.
• 25 Eylül'de TÖB-DER üyesi Müdür Başyardımcısı Mustafa Kurt, ülkücü militanlar tarafından öldürüldü.

Ekim 1978:

• 8 Ekim'de Ankara'da TİP üyesi sol görüşlü 7 öğrenci öldürüldü.

Kasım 1978:

• 10 Kasım'da Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, yayımladığı mesajda anarşiyi eleştirdi.
• 28 Kasım'da Karadeniz Teknik Üniversitesi öğretim üyelerinden Doç. Dr. Necdet Bulut, silahlı saldırı sonucu ağır yaralandı ve hastanede öldü.

Aralık 1978:

• 19-26 Aralık'ta Kahramanmaraş'ta yaşanan olaylarda 120 kişi öldü, 1.000'den fazla kişi yaralandı, birçok ev ve iş yeri tahrip edildi.
• 26 Aralık'ta İstanbul, Ankara, Kahramanmaraş, Adana ve diğer şehirlerde sıkıyönetim ilan edildi.

Ocak 1979:

• 16 Ocak'ta gazeteci Abdi İpekçi Mehmet Ali Ağca tarafından öldürüldü.
• 22 Ocak'ta Mardin'de bir inşaat mühendisi silahlı saldırıya uğrayarak öldürüldü.

Şubat 1979:

• 1 Şubat'ta Devrimci Demokratik Kültür Dernekleri Kürt olmayan kamu görevlilerinin Doğu'dan uzaklaştırılması kararını aldı.
• 10 Şubat'ta TBMM'de milletvekilleri arasında kavga yaşandı.
• 11 Şubat'ta Ana Muhalefet Lideri Süleyman Demirel, hükümeti eleştirdi.
• 19 Şubat'ta çeşitli şehirlerde bombalı saldırılar ve cinayetler gerçekleşti.

Mart 1979:

• 2 Mart'ta hastane personelinin maaşını taşıyan araç pusuya düşürülerek soyuldu.
• 3 Mart'ta Süleyman Demirel, hükümeti eleştirdi.

Nisan 1979:

• 10 Nisan'da Kahramanmaraş'ta çiftçilerin protestosu olarak Valilik işgal edildi.
• 13 Nisan'da birçok şehirde saldırılar ve cinayetler gerçekleşti.

Mayıs 1979:

• 1 Mayıs'ta 5 şehirde toplam 8 kişi öldürüldü.
• 16 Mayıs'ta Ankara'da sağ görüşlü militanlar tarafından bir kahvehane basıldı, 7 kişi öldü.

Haziran 1979:

• 27 Haziran'da Neşe Gülersoy adlı bir kooperatif kurucusu ülkücü militanlar tarafından öldürüldü.
• 30 Haziran'da Türkiye Milliyetçi Hareket Partisi Genel Merkezi ve polis karakolu silahlı saldırıya

Eylül 1979:

• 7 Eylül'de Manisa Turgutlu'da ülkücü militanlar sol görüşlü fırıncıları öldürdü.
• 9 Eylül'de Adana'da sol görüşlü Vedat Çataltepe öldürüldü.
• 10 Eylül'de Adana'da eski TİP İl Başkanı Ceyhun Can saldırı sonucu öldürüldü.
• 11 Eylül'de Adana'da Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekan Vekili Prof. Dr. Fikret Ünsal saldırı sonucu öldürüldü.
• 19 Eylül'de Adana'da Yapı Meslek Lisesinde görev yapan 6 Ülkücü öğretmen öldürüldü.
• 19 Eylül'de İstanbul Sultanahmet'te eski Malatya Ülkü Ocakları Başkanı Mürsel Karataş öldürüldü.
• 23 Eylül'de Mersin Tarsus'ta Tarsus Cumhuriyet Savcısı Süreyya Eminsoy öldürüldü.
• 25 Eylül'de Gaziantep'te sol görüşlü Ali Tütüncüler öldürüldü.
• 28 Eylül'de Adana'da Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul silahlı saldırı sonucu öldürüldü.

Ekim 1979:

• 2 Ekim'de Kars Adalet Partisi senatör adayı Salim Dursunoğlu öldürüldü.
• 3 Ekim'de Atatürk'ten emanet Savarona Yatı'nın bir bölümü yakıldı.
• 11 Ekim'de Ankara'da sıkıyönetimi protesto eden bir gösteride sol görüşlü Metin Kılıç öldürüldü.
• 11 Ekim'de Ankara Akdere'de sol görüşlü Mehmet Adil Olcay öldürüldü.
• 14 Ekim'de ara seçimler sonucunda Bülent Ecevit'in hükümeti Meclis çoğunluğunu kaybetti.
• 15 Ekim'de Bülent Ecevit Hükümeti istifa kararı aldı.

Kasım 1979:

• 12 Kasım'da Süleyman Demirel başbakanlığında 43. Hükümet kuruldu.
• 16 Kasım'da Türkiye Öğretmenler Sendikası Kurucusu Talip Öztürk öldürüldü.
• 19 Kasım'da ülkücü gazeteci İlhan Egemen Darendelioğlu öldürüldü.
• 20 Kasım'da İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekan Yardımcısı Prof. Dr. Ümit Yaşar Doğanay silahlı saldırı sonucu öldürüldü.
• 20 Kasım'da Bakırköy eski MHP İlçe Başkanı Mehmet Başak ve polis Şükrü Cengiz saldırı sonucu öldü.
• 20 Kasım'da Başbakan Süleyman Demirel can güvenliği hakkında açıklama yaptı.
• 21 Kasım'da yurt sathında çeşitli saldırılar ve olaylar meydana geldi.
• 25 Kasım'da Mehmet Ali Ağca hapishaneden kaçtı.
• 25 Kasım'da yurt sathında çeşitli olaylar ve saldırılar devam etti.
• 25 Kasım'da Hasan Fehmi Güneş Senato'da bir senatörü yaraladı.
• 28 Kasım'da Adana'da aynı anda 4 kahve bombalandı.
• 29 Kasım'da Kayseri'de çıkan olaylarda 10 kişi öldü.

Aralık 1979:

• 2 Aralık'ta yağa %100 zam yapıldı.
• 3 Aralık'ta Fedai dergisi sahibi Kemal Fedai Coşkuner öldürüldü.
• 6 Aralık'ta İsmet Şahin tarafından bir polis öldürüldü.
• 7 Aralık'ta İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Bölümü profesörü Cavit Orhan Tütengil öldürüldü, cenaze töreni olaylarla sonuçlandı.
• 12 Aralık'ta silahlı soyguncular Güney Ekspresi'ni soydu.
• 14 Aralık'ta 4 Amerikalı öldürüldü.
• 14 Aralık'ta Beşiktaş'ta bir kahve bombalandı, 5 kişi öldü.
• 14 Aralık'ta Ankara'da karşıt görüşlü 2 polis arasında kavga sonucu bir polis öldü.
• 14 Aralık'ta ülkücü grup Gümrük ve Tekel Bakanlığı binasını bastı.
• 14 Aralık'ta DEV-YOL militanlarını aramak isteyen 2 devriye eri öldürüldü.
• 24 Aralık'ta TÖB-DER'li öğretmenler derslere girmedi.
• 24 Aralık'ta Ankara MHP Merkez İlçe Başkanı, bir PTT müdürü ve bir öğrenci öldürüldü.
• 24 Aralık'ta AP'li 2 milletvekilinin evlerine bomba atıldı.
• 24 Aralık'ta İstanbul'da bombalı pankartlar asıldı.
• 24 Aralık'ta Kars'ta iş yerleri kapatıldı.
• 24 Aralık'ta Tunceli'de okulların tamamında ders yapılmadı.
• 24 Aralık'ta Samsun'da devlet hastanesi işgal edildi.

Aralık 1979'da toplam 1.252 kişi öldü, 5.400 kişi yaralandı.

1980:

• Ocak ayında Türk Silahlı Kuvvetlerinin uyarı mektubu kamuoyuna açıklandı.
• 2 Ocak'ta Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Korkut Özal ile görüşerek dinin politikaya alet edilmemesi gerektiğini belirtti.
• 3 Ocak'ta ülkücü militan Cevdet Karakaş Elâzığ'da bir öğretmeni yaraladı.
• 11 Ocak'ta İstanbul'da lise öğrencileri okula DEV-SOL yazılı bombalı pankart asmak istedi.
• 11 Ocak'ta İstanbul'da silahlı kişiler tarafından sağ görüşlü lise öğrencisi öldürüldü.
• 11 Ocak'ta Urfa/Siverek'te karşıt görüşlü gruplar arasında çatışma sırasında 12 yaşındaki çocuk öldürüldü.
• 11 Ocak'ta Hatay/İskenderun'da karakol bombalandı, 3 polis öldü, 4 polis yaralandı.
• 17 Ocak'ta TBMM'de derneklerin siyasi faaliyetlerini engelleyen yasa değişikliği teklifi reddedildi.
• 22 Ocak'ta İzmir'de TARİŞ fabrikalarında çıkan olaylar başladı.
• 24 Ocak'ta Süleyman Demirel Hükümeti "24 Ocak kararları"nı açıkladı.
• Şubat ayında çeşitli şiddet olayları ve çatışmalar devam etti.

• 17 Şubat 1980'de Sıkıyönetim Koordinasyon Başkanı, anarşi ve terörün artışına dikkat çekti.
• 18 Şubat 1980'de Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, CHP ve AP'nin uzlaşmasını istedi.
• 20 Şubat 1980'de sağ görüşlü militan Hasan Doğan'ı öldürdü.
• 21 Şubat 1980'de İstanbul'da bir evde sol görüşlü militanlar tarafından bir aile öldürüldü.
• 26 Şubat 1980'de Adana'da silahlı militanlar 2 jandarma erini öldürdü.
• 28 Şubat 1980'de Adana Sıkıyönetim Komutanı iç savaş uyarısında bulundu.

1980 Mart - Nisan

• Mart ayında, öğrenci ve polislerin ölümleri gibi çeşitli olaylar yaşandı.
• 4 Mart 1980'de Eskişehir'de ilkokul öğrencisi sınıfta öğretmenine silah çekti.
• 5 Mart 1980'de banka soyguncuları 2 askeri öldürdü.
• 11 Mart 1980'de İstanbul'da bir sağcı öldürüldü.
• 15 Mart 1980'de Adana Cezaevi'nde sol görüşlü hükümlüler sağcı koğuşlarına saldırdı.
• 16 Mart 1980'de Van Cezaevi'nden mahkumlar tünel kazarak kaçtı.
• 31 Mart 1980'de 10 şehirde toplam 11 kişi öldürüldü.

• 2 Nisan 1980'de çeşitli olaylar sonucunda 11 kişi öldü.
• 3 Nisan 1980'de Bayrampaşa'da THKP-C militanları bir iş hanını bastı, 4 kişiyi öldürdü.
• 6 Nisan 1980'de Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk görev süresinin sona erdi, ancak yeni cumhurbaşkanı seçilemedi.
• 8 Nisan 1980'de Tokat'ta Cumhuriyet Savcısı Nihat Gerçek öldürüldü.
• 16 Nisan 1980'de İstanbul'da Amerikalı bir astsubay ve bir Türk arkadaşı öldürüldü.
• 24 Nisan 1980'de Diyarbakır'da bir polis ve kızı çarşı ortasında öldürüldü.

1980 Mayıs - Haziran

• Mayıs ayında CHP İstanbul Milletvekili Abdurrahman Köksaloğlu ve diğer olaylar yaşandı.
• Haziran ayında çeşitli şiddet olayları ve cinayetler gerçekleşti.

Ağustos ayında şiddet olaylarının arttığı bir dönem yaşandı:

• Ağustos ayında çeşitli yerlerde birçok kişi öldürüldü, özellikle 1-2-4-5 Ağustos tarihlerinde yoğun bir şiddet dönemi yaşandı.

1980 Eylül

• 12 Eylül 1980 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren'in liderliğinde, Kuvvet Komutanları ve Jandarma Genel Komutanı dahil olmak üzere Millî Güvenlik Konseyi üyelerinin emir komuta zincirine uyarak bir darbe gerçekleştirdi.