Abdülmecid Sivasi Kimdir? Kadızadeli Mehmet Efendi ile neden anlaşamadılar?

Abdülmecid Sivasi Kimdir? Kadızadeli Mehmet Efendi ile neden anlaşamadılar? 17. yüzyılda Kadızâde Mehmed Efendi’nin başını çektiği, vâizler zümresinin cami kürsülerinde tarikat mensuplarına karşı takındığı olumsuz tavır ve sataşmalar üzerine ciddi tartışmalar meydana gelmiş, Abdülmecid Sivâsî tartışmalara katılarak tasavvuf ve tarikatları savunmuştur. Bu tartışmalarda mutasavvıfların savunduğu fikirler Abdülmecid Sivâsî, karşı görüşler Kadızâde Mehmed Efendi ile özdeşleşmiş ve taraflar arasındaki tartışmalar Kadızâdeliler-Sivâsîler mücadelesi olarak tarihe geçmiştir. Peki Abdülmecid Sivasi Kimdir, eserleri nelerdir? Detaylar haberimizde...

SİVASİLER İLE KADIZADELİLER ARASINDA TARTIŞILAN KONULAR NELERDİR?

17.yy da sivasilerle aralarındaki münakaşaları ile ünlüdürler. tartışılan konulardan bazıları:

1-akla dayanan ilimler meşru mudur?

2-hızır (a.s.) hayatta mıdır?

3-teganni (makamla okuma), mevlüt, caiz midir?

4-semâ (semah dönmek) ve devran caiz midir?

5-salâvat ve tarziye gerekli midir?

6-tütün içmek haram mıdır?

7-hz. ebu talip imanlı mı ölmüştür?

8-firavunun imanı kabul olur mu?

9-muhyiddin-i arabî kâfir midir?

10-yezid’ e lanet okunur mu, okunmaz mı?

11-bid’at olan örf ve adet terk edilmeli midir?

12-kabir ve türbe ziyareti câiz midir?

13-kandil gecelerinde toplu ibadet yapılabilir mi?

14-inhina (el etek öpmek) câiz midir?

15-emr-i bil maruf ve nehy- i anil münker nasıl olmalı?

16-rüşvet almak caiz midir?

17-müsafaha etmek (el sıkışmak) câiz midir?

18-kahve içmek caiz midir?

ABDÜLMECİD SİVASİ KİMDİR?

Zileli Muharrem Efendi’nin oğludur. 1563 yılında doğdu. Amcası Kara Şemseddin Efendi’den inabet aldı. 1596 yılında ammizadesi Mehmed Efendi yerine şeyh oldu. Sultan III. Mehmed tarafından İstanbul’a davet edildi. Padişahla birlikte Eğri seferine katıldı. Çarşamba’daki Mehmed Ağa Tekkesi şeyhliğine getirildi. Sonra Atpazarı Camii veziri oldu. Daha sonra sırasıyla Şehzade, Sultan Selim ve Sultan Ahmed Camii vaizi oldu. Ayrıca Şeyhî mahlaslı şiirleri ve divanı mevcuttur. Sultan Selim Camii civarında Sultan Bayezid tarafından yaptırılan Şeyh Muhyiddin Efendi Tekkesi’nin onuncu şeyhi oldu. Bundan sonra tekke onun memleketi olan Sivas adını alarak Sivasî adıyla anılmaya başlanmıştır. 1639 yılında vefat etmiş, Eyüp Nişanca Caddesi üzerinde bulunan türbesine defnedilmiştir. Vefatına yeğeni Abdülahad Nuri Efendi; Bin kırk dokuzda aldı pâk Sivasî uçmakta mekân 1049 Tarihini düşürmüştür.

İstanbul’da Kadızâde Mehmed Efendi’nin başını çektiği, vâizler zümresinin cami kürsülerinde tarikat mensuplarına karşı takındığı olumsuz tavır ve sataşmalar üzerine ciddi tartışmalar meydana gelmiş, Abdülmecid Sivâsî tartışmalara katılarak tasavvuf ve tarikatları savunmuştur. Bu tartışmalarda mutasavvıfların savunduğu fikirler Abdülmecid Sivâsî, karşı görüşler Kadızâde Mehmed Efendi ile özdeşleşmiş ve taraflar arasındaki tartışmalar Kadızâdeliler-Sivâsîler mücadelesi olarak tarihe geçmiştir.

Abdülmecid Sivâsî, bir taraftan tarikatlara karşı olan taassupla mücadele ederken diğer taraftan Bayramî Melâmîleri’nin (Hamzavîler) ve özellikle İdrîs-i Muhtefî’nin Ehl-i sünnet anlayışına aykırı gördüğü görüş ve davranışlarına da şiddetle karşı çıkmıştır. La‘lîzâde Abdülbâki, İdrîs-i Muhtefî’nin Sivâsî Efendi’yi bu tavrından dolayı kendisine bağlı olan Vezir Kayserili Halil Paşa’ya şikâyet ettiğini, bunun üzerine Sivâsî Efendi’nin Bursa’ya sürgün edildiğini söyler. Ancak bu bilgi diğer kaynaklarda yer almamaktadır. Abdülmecid, yeğeni Abdülahad Nûri başta olmak üzere yetiştirdiği halifeleri vasıtasıyla Halvetiyye’nin Şemsiyye kolunun İstanbul başta olmak üzere Anadolu ve Rumeli’de geniş kitlelere ulaşmasında etkili olmuş, Şemsiyye ondan sonra Sivâsiyye adıyla anılmaya başlanmıştır.

ABDÜLMECİD SİVASİ EFENDİ'NİN ESERLERİ

Abdülmecid Sivâsî’nin yirmi beşten fazla eseri bulunmaktadır. 1. Letâifü’l-ezhâr ve lezâizü’l-esmâr. Eserde rüşvet, cehalet, riya gibi kötü huyların taklidî imanın birer neticesi olduğuna, bunlardan hakkı halka tercih etmekle, bid‘atlardan ve bid‘at ehlinden uzaklaşıp her şeyde orta yolu tutmakla kurtulmanın mümkün olabileceğine dikkat çekilmekte, padişaha bu yolda telkin ve tavsiyelerde bulunmaktadır. Abdülmecid Sivâsî eseri I. Ahmed’in emri üzerine elli yedi kaynaktan faydalanarak hazırladığını söyler (Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 255). 2. Dürer-i Akāid. Akaid, kelâm, tasavvuf ve itikadî mezheplerle ilgili bilgileri ihtiva eder (Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 300/1). 3. Divan. “Şeyhî” mahlasıyla şiirler yazan Abdülmecid Sivâsî başarılı bir şair olarak görünmemektedir. Biri Arapça yetmiş dokuz gazel ve üç na‘ttan oluşan 588 beyitlik divanda Arapça, Farsça beyit ve mısralara da rastlanmaktadır. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunan nüshası (TY, nr. 510) Recep Toparlı tarafından yayımlanmıştır (Abdülmecid Sivâsî Divanı, Sivas 1984). 4. Bidâatü’l-vâizîn. Tasavvufî ahlâkla ilgili altmış hadisin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa, nr. 1032/2). 5. Miskâlü’l-kulûb. Tasavvuf ve tarikatların Kitap ve Sünnet kaynaklı olduğunu ortaya koyma amacıyla kaleme alınan eserin bilinen tek nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (TY, nr. 2311). 6. Mi‘yâr-ı Tarîk (Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 300/3). 7. Şerh-i Mesnevî. Eserde Mevlânâ’nın Mes̱nevî’sinin I. cildi 1328. beyte kadar şerhedilmiştir (MEB, Genel Kitaplık, nr. 683, müellif hattı). 8. Şerh-i Cezîre-i Mesnevî. Yûsuf Sîneçâk’in Cezîre-i Mesnevî’sinin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi, nr. 2453). 9. Tefsîr-i Sûre-i Fâtiha (Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 300/2). 10. Şerh-i Gazel-i Mîmiyye. Mevlânâ’ya nisbet edilen bir gazelin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 300/4). 11. Kasîde-i Abdülmecîd Sivâsî (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2077/5). 12. Kasîde fî medhi’n-nebî aleyhisselâm (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 2755/4). 13. Şerh-i Hilye-i Resûl. Tirmizî’nin Şemâʾilü’n-nebî’sinde yer alan hilye hadisinin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Serez, nr. 3935/1). 14. Risâle-i Kazâ ve Kader (İrâde-i Cüz’iyye Risâlesi). Kaza ve Kader Risalesi adıyla yayımlanmıştır (haz. Zeki Hayran, Sivas, ts.; Abdülmecid Sivâsî’nin diğer eserleri ve nüshaları için bk. Gündoğdu, s. 209-252).