Devrim gibi karar! Tarımda izinsiz üretim dönemi bitti

5488 sayılı Tarım Kanunu’nun 7. maddesine dayanılarak hazırlanan ve tarımsal üretimin planlamasına yönelik usul ve esasları düzenleyen yönetmelik, bitkisel üretim, hayvansal üretim ve su ürünleri üretiminde tarım havzası veya işletme bazında üretimin planlanmasını kapsıyor.

Sektör temsilcilerinin görüşleri dikkate alındı

Bakanlık, Haziran ayında tarım sektörü temsilcilerinin görüşünü almak üzere Tarımsal Üretimin Planlanması Hakkında Yönetmelik Taslağı’nı paylaşmış ve sektör temsilcilerinin eleştirileri olmuştu. Taslak ile ilgili bölgesel toplantılar yapıldı. Birçok kurum taslak ile ilgili eleştirel görüşünü bildirdi. Bu görüşler Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmeliğe kısmen de olsa yansıdı.

Planlama için her ilde “Teknik Komite” oluşturulacak

İlk taslakta Tarım ve Orman Bakanlığı bürokratlarından oluşan Üretim Planlaması Kurulu’nun oluşturulması ve üretim planlamasını bu kurulun yapması öngörülüyordu. Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelikte ise sektör temsilcilerinin de yer alacağı her ilde bir “Teknik Komite” nin kurulması öngörülüyor. Ancak, son sözü yine Tarım ve Orman Bakanlığı söyleyecek.
Yönetmeliğe göre, tarımsal üretimin planlanması uygulamaları, Bakanlığın ilgili merkez ve taşra teşkilatları ile Üretim Planlaması Kurulu, teknik komiteler, il/ilçe tahkim komisyonları, il/ilçe keşif komisyonları ve il/ilçe tespit komisyonları tarafından yürütülecek.

Kurul’un yapısı daraltıldı

İlk taslakta, bitkisel, hayvansal ve su ürünleri üretiminde tarım havzası veya işletme bazında üretimin planlanması için Tarım ve Orman Bakanı tarafından belirlenecek 1 bakan yardımcısı başkanlığında, bakanlık bünyesindeki 12 genel müdür ve 3 başkanın katılımı ile 16 üyeli “Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu” oluşturulması öngörülüyordu. Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmeliğe göre Bakanın görevlendireceği bir bakan yardımcısı başkanlığında Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürü, Bitkisel Üretim Genel Müdürü, Devlet Su İşleri Genel Müdürü, Hayvancılık Genel Müdürü, Bakanlık Strateji Geliştirme Başkanı, Tarım Reformu Genel Müdürünün üyesi olduğu Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu oluşturulacak.
Bilgi Teknolojileri, Et ve Süt Kurumu, Gıda ve Kontrol, Tarım İşletmeleri, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar, Su Yönetimi, Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü, Şeker Dairesi Başkanı, Tütün ve Alkol Dairesi Başkanı Kurul’da yer almayacak.

İhtiyaç duyulması halinde Kurul toplantılarına katılmasında yarar görülen kurum ve kuruluşlar, üniversiteler, ürün konseyleri, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör kuruluşlarından Kurula temsilci davet edilebilecek. Taslakta “toplantılara katılan bu temsilcilerin oy hakkı bulunmaz” cümlesi yayınlanan yönetmelikte çıkarıldı, yer verilmedi.

Yönetmeliğe göre, Kurul, başkanın çağrısı üzerine yılda en az iki kez salt çoğunluk ile toplanır. Kurul kararları, toplantıya katılanların oy çokluğu ile alınır. Oyların eşitliği halinde başkanın oyu yönünde karar alınmış sayılır. Kurul kararları, Bakan onayı ile yürürlüğe girer.
İlk taslakta Kurul’un raportörlüğü ve sekreteryası Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü’ndeydi. Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelikte bu görev Tarım Reformu Genel Müdürlüğü’ne verildi.

Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu’nun görevleri

Resmi Gazete’de yayınlanan Yönetmelikte Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu’nun görevleri şöyle sıralanıyor:


a) Kurul, üretimden sorumlu Bakanlık birimlerinin teklifi üzerine üretim planlamasına konu ürün veya ürün gruplarını belirleyerek değerlendirir.

b) Tarımsal üretim planlanmasına esas olmak üzere üretim dönemleri itibarıyla ürün veya ürün grupları ile asgari ve azami üretim miktarlarını belirler.

c) Mevcut sosyo-ekonomik koşulları, üretim maliyetlerini ve gelir düzeyini, uluslararası gelişmeleri, iç ve dış ticareti, tarım ve gıda sektörünün mevcut durumunu ve gelişme trendi ile çevre faktörlerini dikkate alarak bütüncül yaklaşımla tarım, tarımsal sanayi ve kırsal kalkınmada entegrasyonu sağlayacak yönlendirmeleri yapar.

ç) Kurul, arz güvencesinin temin edilmesi, verimliliğin artırılması ve tarımsal üretimin geliştirilmesi için iklim değişikliğini de dikkate alarak uygun ekolojilerde arz ve talep miktarı ile yeterlilik oranına göre tarımsal üretim planlaması yapar.

d) Kurul, üretim planlamasını tarımsal faaliyet alanlarına göre havza veya işletme bazında belirler.

Teknik komite kimlerden oluşacak?

Resmi Gazete’de yayınlanan Yönetmeliğe göre, her ilde bir teknik komite oluşturulacak. Teknik komite oluşumu ilk taslakta yer almıyordu. Komite üyelerinin çoğunluğunu yine bakanlık temsilcilerinden oluşacak.

Bugün itibariyle yürürlüğe giren yönetmeliğin 7.maddesine göre, İl bünyesinde Valilik oluru ile teknik komite oluşturulur. Teknik komite; vali yardımcısı başkanlığında aşağıdaki üyelerden oluşur:


a) Tarım ve Orman Bakanlığı il müdürü.

b) Bakanlık il müdürlüğünden tarımsal üretimden sorumlu en az üç şube müdürü ve tarımsal üretim planlama birim sorumlusu.

c) Bakanlık araştırma enstitüsünden, ilde enstitü bulunmaması durumunda en yakın araştırma enstitüsünden bir temsilci.

ç) Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün ilde bulunan yetkili bir temsilcisi.

d) Büyükşehirlerde büyükşehir belediyesinden, diğer illerde il özel idare genel sekreterliğinden yetkili bir temsilci.

e) İlde bulunan ziraat, veterinerlik ve su ürünleri alanında faaliyette bulunan fakültelerden birer öğretim üyesi.

f) Ziraat odasından yetkili bir temsilci.

g) Ticaret borsasından yetkili bir temsilci.

ğ) İl genelinde bitkisel üretim, hayvancılık ve su ürünleri alanlarında faaliyet gösteren en fazla üyeye sahip üretici birliği, yetiştirici birliği, kooperatif veya derneklerden her bir faaliyet alanı için bir kişiden fazla olmamak üzere en fazla üç temsilci.

Yönetmeliğe göre, Bakanlık gerektiğinde teknik komite toplantılarına temsilci gönderebilecek. Teknik komite sekretaryası il müdürlüğü tarafından yürütülecek.

Teknik komite 3 yıllık üretim planı hazırlayacak

Yönetmeliğe göre Teknik Komite’nin çalışma biçimi şöyle:
Teknik komite, başkanın çağrısı üzerine salt çoğunluk ile toplanır. İhtiyaç durumuna göre yeter sayıda toplantı yapar. Toplantılarda teknik komite kararları, toplantıya katılanların oy çokluğu ile alınır. Oyların eşitliği halinde başkanın oyu yönünde karar alınmış sayılır.

Su kısıtı, sosyo-ekonomik koşullar, pazarlama olanakları, örgütlülük durumu, tarımsal altyapı, tarımsal sanayi durumu, depolama ve işleme kapasitesi, çiftçilerin mevcut alet ve ekipman varlığı, sulama durumu, münavebe, iş gücü olanakları, mera varlığı, otlatma kapasitesi, hayvan varlığı, su ürünleri üretim potansiyeli ve çiftçi deneyimleri göz önüne alınarak hazırlanacak rapor doğrultusunda ürün veya ürün gruplarında, üç yıllık dönemleri kapsayacak şekilde havza veya işletme bazında her yıl üretim planını hazırlar.

Bitkisel üretim alanında sulama durumunu göz önüne alarak, sulanan alanlarda en az üçlü, kuru alanda ise en az ikili münavebeyi içeren ekim nöbeti planı hazırlar ve Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğüne sunar.

Teknik komite tarafından hazırlanacak planların ve raporlamaların tarihi ve bildirim takvimi Bakanlığın üretimden sorumlu ilgili birimlerince belirlenir.

Teknik komite aldığı kararları Bakanlığa sunar ve bu kararlar Kurul tarafından uygun görülmesi halinde yürürlüğe girer. Teknik komite, Kurul kararı doğrultusunda iş ve işlemleri yürütür.

Çiftçi üretim izni için İl/İlçe müdürlüğüne başvuracak

Yönetmeliğe göre, çiftçiler üretimini yapmak istedikleri ürün için Tarım İl/İlçe Müdürlüğüne başvurarak izin almak zorunda. İl ve İlçe Müdürlükleri başvuruları 15 günde sonuçlandırmak zorunda.
Yönetmelikte Tarım ve Orman İl İlçe müdürlüklerinin görevleri ise şöyle sıralanıyor:

1-İl müdürlüğü, teknik komite kararları ile üretim planlamasına ilişkin teklifleri ilgili Bakanlık birimlerine iletir.

2- İl müdürlüğü, Kurul kararı doğrultusunda il geneline ait üretim planlamasını uygular.

3- İl müdürlüğü, üretim planlaması çalışmalarının sekretaryasını, koordinasyonunu, yürütülmesini, izlenmesini, değerlendirilmesini ve duyurulmasını sağlar.

4- İl/ilçe müdürlüğü, üretim planlamasına esas olmak üzere belirlenen takvim doğrultusunda çiftçi başvurularını alır.

5- İl/ilçe müdürlüğü, üretim izni başvurularını başvuru tarihinden itibaren on beş gün içerisinde değerlendirir ve planlamaya aykırı sonucu çiftçiye bildirir. Bildirim yapılmayan çiftçinin başvurusu onaylanmış sayılır.

6- İl/ilçe müdürlüğü, tarımsal üretim planlamasına esas başvuruları Bakanlık ilgili kayıt sistemlerine kayıt eder.

7- İl/ilçe müdürlüğü, üretim iznine esas kontrol planı hazırlayarak kontrol işlemlerini yürütür.

8- İl/ilçe müdürlüğü, her üretim yılında, yerinde ve/veya teknik kontrol yapmak suretiyle tarımsal faaliyet alanlarına göre tarım işletmelerini kayıt altına alır.

9- İl/ilçe müdürlüğü, bu Yönetmelikte belirtilen komisyonlar tarafından alınan kararların uygulanmasını sağlar, ilgili kişi ve kurumlara tebliğ ederek takibini yapar.

10- İl/ilçe müdürlüğü, bu Yönetmelik hükümlerinin uygulanmasında gerçeğe aykırı beyanda bulunanlar hakkında gerekli işlemlerin yapılmasını temin eder.

Bitkisel üretim nasıl planlanacak?

Yönetmeliğe göre, bitkisel üretimin planlanması; kalkınma planları, orta vadeli programlar, Bakanlık stratejik planları ve kuraklık yönetim planlarını dikkate alarak, sulama durumu, arz ve talep dengesi, yeterlilik oranı, nüfus projeksiyonları, ekim veya dikim alanı, üretim, fiyat, ihracat, ithalat ve tüketim değişkenleri için geçmiş dönemleri kapsayan istatistiki verilerin değerlendirilmesi ile yapılacak.

Tarım havzası veya işletme bazında asgari ve azami üretim miktarları ile ürün veya ürün gruplarının belirlenmesinde dikkate alınacak veriler ise şöyle;

a)İklim, toprak, su, topografya, arazi sınıflandırması verileri kullanılarak oluşturulan ürün uygunluk alanı haritaları.

b) Ürün veya ürün grubu, alan, üretim, tüketim ve dış ticaret verilerinin değerlendirildiği istatistiki veriler.

c) Arazinin sulama imkânları, taban suyu seviyesi, toprak kullanma kabiliyeti ve yağış durumunu dikkate alarak uygulanmak zorunda olan asgari münavebe planı.

ç) İlgili kurum ve kuruluşlardan temin edilen iklim değişikliğinin su kaynaklarına etkisi, su potansiyeli ve yeraltı su kısıtı olan alan bilgileri.

d) Coğrafi Bilgi Sistemi, uzaktan algılama ve uydu görüntüleri dikkate alınacak.
Bitkisel üretim izinleri nasıl verilecek?

Yönetmeliğe göre bitkisel üretim izin prosedürü şöyle:

– Cumhurbaşkanı kararı ile ilan edilen tarım havzaları ve bu havzalardaki ürün deseni göz önüne alınarak, tarım havzası veya işletme bazında üretim izinleri verilir. Üretimine izin verilen ürün ve ürün gruplarının asgari ve azami ürün miktarları Kurul tarafından belirlenir ve üretim yılı öncesinde Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü tarafından il müdürlüklerine bildirilir. Ayrıca kurumsal internet siteleri ve mahalli iletişim araçlarını kullanmak sureti ile il müdürlükleri tarafından ilan edilir.

– Bakanlıkça belirlenen ürün veya ürün gruplarının üretimine başlanmadan önce il/ilçe müdürlüklerinden izin alınır.

Meyve bahçesi kurulmasına sınırlama

– Ormandan tahsis edilen ağaçlandırma alanları ile 5403 sayılı Kanunda belirtilen dikili tarım arazilerinde asgari tarımsal arazi büyüklüğü altında kalan alanlar hariç olmak üzere eğimi yüzde altının altında olan arazilerde yeni meyve bahçesi tesisine izin verilmez. Ancak, aşağıda belirtilen şartlar kapsamında teknik komite kararıyla belirlenen alanlara, Kurul tarafından onaylanması halinde havza veya işletme bazında izin verilebilir:

a) İşlemeli tarıma uygun olmayan yerler.

b) Arazinin bulunduğu en küçük yerleşim birimi olan köy veya mahallede, çayır mera hariç toplam tarım alanının yüzde seksenden fazlasının dikili tarım alanı olduğu yerler.

– Yeni bahçe tesisi kurma koşullarını haiz olması halinde, Türkiye İstatistik Kurumu kayıtlarında son yıla ait yeterlilik oranı yüzde 150 ve üzeri olan ürünler için Kurulun aksine bir kararı olmadığı müddetçe bahçe tesisine izin verilmez. Kurul, bu maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen şartlar ve ihracat durumunu da değerlendirerek ürün veya ürün grupları ile havza veya işletme bazında yeni bahçe tesisine izin verebilir.

– Mevcut bağ ve bahçenin sökülerek farklı bir türle tesis edilmesine yönelik başvurular teknik komitenin gerekçeli raporu değerlendirilerek Kurul tarafından karara bağlanır. Kurul, ihtiyaç halinde başvurular için teknik komitenin teklifi üzerine belirlenen türlerde havza bazında genel bir karar alabilir.

– Damızlık parseller dâhil olmak üzere sertifikalı tohumluk üretimi yapılan alanlarda bu Yönetmelik hükümleri saklı kalmak kaydıyla tohumculuk mevzuatı çerçevesinde izinlendirme yapılır.

– Sulu tarım yapılan araziler için ihtiyaç halinde üretimde kullanılan suyun tahsisinde yetkili kurum veya kuruluşlardan bilgi, belge veya onay istenebilir.

– Kamu kurum ve kuruluşları ile bağlı ortakları, belediyeler ve il özel idareleri bitkisel üretime yönelik proje veya uygulamalarında bu Yönetmelik hükümlerine tabidir.

Üretim izni verilmesindeki öncelikler:

a) Sözleşmeli üretim, organik tarım ve iyi tarım uygulamaları yapılan alanlar.
b) Hayvancılık işletmelerinin kendi ihtiyaçlarına yönelik yem üretimleri.
c) Tarla içi modern sulama sistemleri kullanılarak yapılan üretimler.
ç) Özel mevzuatı çerçevesinde münavebe zorunluluğu olan ürünler.
d) Çiftçi örgütleri tarafından ortak üretim alanlarında yapılan üretimler.

Hayvansal üretimin planlanması

1- Hayvansal üretim planlaması; kalkınma planları, orta vadeli programlar ve Bakanlık stratejik planları dikkate alınarak iklim koşulları, arazi yapısı, işletme büyüklüğü, mevcut hayvan varlığı, kaba yem ihtiyacının karşılanma oranı, mera varlığı, su ihtiyacı, nüfus projeksiyonları ile iç ve dış talep verilerinin değerlendirilmesi suretiyle yapılır.
2- Hayvansal üretimin planlaması ile ürün veya ürün gruplarının belirlenmesine ilişkin iş ve işlemler, Hayvancılık Genel Müdürlüğü tarafından ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde yapılır.
3- Kamu kurum ve kuruluşları ile bağlı ortakları, belediyeler ve il özel idareleri hayvansal üretime yönelik proje veya uygulamalarında bu Yönetmelik hükümlerine tabidir.
Hayvansal üretim izinlerinin verilmesi
-Kurul tarafından belirlenen ürün veya ürün gruplarının asgari ve azami ürün miktarları Kurul tarafından belirlenir ve üretim öncesinde Hayvancılık Genel Müdürlüğü tarafından il müdürlüklerine bildirilir. Kurumsal internet siteleri ve mahalli iletişim araçlarını kullanmak sureti ile il müdürlükleri tarafından ilan edilir.

-Kurul tarafından belirlenen ürün veya ürün gruplarının üretimine başlanmadan önce ve zati ihtiyaç haricinde kurulacak ticari amaçlı yeni işletmeler için il/ilçe müdürlüklerinden izin alınır.

Hayvansal üretim izninde öncelikler

a) Sözleşmeli üretim, organik tarım ve iyi tarım uygulamaları yapılan işletmeler.
b) Ana sözleşmesinde hayvancılık faaliyeti olan çiftçi örgütleri tarafından ortak yapılan üretimler.
c) Bakanlık ıslah programlarına kayıtlı veya soy kütüğüne üye damızlıkçı ve/veya ari işletmeler.

Üretim planlaması başvuruları, değerlendirmesi ve kontrolü

Bakanlığın ilgili kayıt sistemine başvuran çiftçilerden ilave başvuru istenmeyecek. Başvurusu alınan çiftçilerin durumu bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde incelenerek uygun olmayanlar en fazla 15 gün içerisinde çiftçiye bildirilecek. Yönetmeliğin meyve bahçesi, bağ tesisi ile ilgili 13 üncü maddesinin üçüncü, dördüncü ve beşinci fıkralarına göre yapılan başvurular en fazla 30 gün içerisinde sonuçlandırılacak.

Üretim izni uygun görülmeyen çiftçiler, talepleri halinde Bakanlığın ilgili kayıt sisteminde belirtilen başvuru tarihlerine göre üretim planlamasına dair yeniden müracaatta bulunabilir.
Çiftçiler/üreticiler/yetiştiriciler, Bakanlıkça belirlenen kayıt sistemlerine kayıt oldukları il/ilçe müdürlüklerine şahsen, yasal temsilcileri aracılığıyla veya e-Devlet kapısı üzerinden başvuruda bulunabilir. Bu başvuruların faaliyet alanına göre ekim, dikim öncesinde veya yetiştiriciliğe başlamadan en az 15 gün önce yapılması esastır.

Birden fazla il veya ilçede arazisi veya işletmesi bulunan çiftçi başvurularının değerlendirilmesi, arazinin veya işletmenin bulunduğu il veya ilçe müdürlüklerince ayrı ayrı yapılır ve sonucu kayıtlı olduğu il veya ilçe müdürlüğüne bildirilir.

Mücbir sebeplerden kaynaklanan üretim bilgisi değişiklikleri, mücbir sebebin ortaya çıkmasını takip eden on beş gün içerisinde dilekçe veya e-Devlet kapısı üzerinden yapılabilir.

Planlı tarımsal üretim kapsamında yer alan çiftçilerin tarımsal üretim yaptıkları işletmenin el değiştirmesi halinde, değişiklik otuz gün içerisinde il/ilçe müdürlüğüne bildirilir ve tarımsal üretime devam eden çiftçi bu Yönetmelik hükümlerine tabi olur.

Kontrol nasıl yapılacak?

Kontrol işlemi; yazılı belge, plan, defter, rapor, kayıt, arazi, işletme ve gözlemleri içerir. Kontrol işlemini yapmaya il/ilçe müdürlükleri yetkilidir. Kontrol edilecek üretim alanı ve işletmelerin önceliği, sayısı ve sıklığı il/ilçe müdürlüğünce belirlenir.

İl/ilçe müdürlükleri, Bakanlık kayıt sistemleri, CBS, uzaktan algılama veya saha ziyaretleriyle kontrol yapar. İhtiyaç halinde elektronik kayıt sistemlerinden de yararlanılır. Yapılan kontroller kayıt altına alınır.

İl/ilçe müdürlükleri tarafından, her üretim yılında tarım işletmelerinin kontrolü sağlanarak, 5488 sayılı Kanunun 7 nci maddesine aykırı faaliyette bulunanlar tespit edilir, idari yaptırımların uygulanması için mahalli mülki amire sunulur.

Yönetmeliğin uygulanmayacağı durumlar

Bu Yönetmelik hükümleri, ruhsatlı üretime ve özel mevzuata tabi üretimler için ilgili mevzuatındaki hükümleri saklı kalmak koşulu ile uygulanır. Ar-Ge amaçlı üretimlerde bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz.

Özel kanunlarla belirlenmiş ruhsata veya izne tabi ürünler ile teknik komite tarafından miktarı belirlenen zati ihtiyaçlar için yapılan üretimlerde bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz.
Bu Yönetmelik hükümleri doğrultusunda yapılacak iş ve işlemlerde kamunun envanterinde bulunan ve Bakanlık kayıt sistemine entegre olan belgeler çiftçiden talep edilmez.
Bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce tesis edilmiş dikili alanlardaki çok yıllık bitkiler ile kurulu olan işletmeler için bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz.