İstanbul depremi tam olarak nerede olacak? En çok nereler etkilenecek?

Prof. Dr. Naci Görür, Habertürk’te katıldığı canlı yayında soruları yanıtladı.

“ANADOLU, BATI YÖNÜNE DOĞRU HER YIL 2,5 CM KAYIYOR”

Konuşmasında dikkat çeken uyarılarda bulunan Naci Görür, şunları söyledi:

Depremi Marmara Denizi’nin altındaki kuzey Anadolu fayının kuzey kolu üzerinde bekliyoruz. Gölcük’ten Tekirdağ’a kadar fay hattı. O kesime kolaylık olsun diye Marmara fayı diyoruz. Bütün dikkatler burada. Böyle olduğu zaman zannediliyor ki, deprem sadece burada olabilir, hasar burada olur. Diğer yerlerden dikkatimizi çekiyoruz. Yapılan son araştırmalarda bu fay boyunca biriken stres. Stres deyince birim alana düşen kilogram cinsinden kuvvet anlaşılmalı.

Fay düzlemi üzerinde stres birikiyor. Anadolu batıya doğru her sene 2,5 cm kayarken, kaydığı yerlerde sorun yok. O fayın kuzeyindeki ve güneyindeki bloklar. Bazı yerde bu hareket sürtünme nedeniyle takılıyor. O takıldığı yerde sürtünme kayma kuvvetinden daha fazla oluyor. O nokta itibariyle kayma takılıyor. Anadolu bloğunun hareketi devam ediyor. Takıldığı yerde deformasyon oluyor. Ta ki kayma kuvveti, sürtünme kuvvetini aştığı an orası çat diye kırılıyor ve açığa enerji çıkıyor ve orada deprem oluyor.

“BU FAY KIRILIRSA MİNİMUM 7.2 BÜYÜKLÜĞÜNDE DEPREM OLUR”

Bu stres şu anda Kuzey Anadolu Fayı’nın bir Adalar fayı segmanı ile Kumburgaz fayı üzerinde kilitli. O nedenle Marmara deprem olursa ya Adalar fayı üzerinde olur. Bu aşağı yukarı 43 kilometredir. Tamamı kırılırsa maksimum 7 büyüklüğünde deprem üretir. Veya Kumburgaz fayı, Yeşilköy, Silivri açıklarında uzanır. Bu 65 kilometredir. Bu kırılırsa da minimum 7.2 büyüklüğünde deprem üretir.

Tekirdağ kısmı tartışmalı, oraya girmeyeceğim. Dolayısıyla dikkatlerimiz orada. Marmara fayı kırıldı, kırılacak. Kırılırsa minimum 7.2 büyüklüğünde deprem üretecek. Halbuki yapılan çalışmalar gösteriyor ki, bu fayın güneyinde stres birikimi kuzeyinden çok daha fazla. Marmara’nın güney kısmında.

“DEPREM GÜNEYDE OLMASA BİLE VERECEĞİ HASAR KUZEY KADAR OLABİLİR”

Bütün Marmara bölgesi kırmızı fay ağıyla örülmüş. Bu faylar canlı faylar. Canlı fay demek, bu fayların sağında solunda bloklar belli ölçüde hareket ediyor. Hareket demek bu faylara tektonik yük/stres bindiriyor. Bu fayların herhangi birinde takılan yerler deforme oluyor, ta ki deprem üretinceye kadar. Kuzey Anadolu’nun kuzey fayı Marmara fayı diyoruz. Bu fay güneyden daha aktif. Güney kolu da aşağı yukarı Gölcük’ün 50-60 kilometre ötesinde. Oradan ikiye ayrılıyor.

'DEPREMİN ADALAR FAYINDA GERÇEKLEŞMESİNİ BEKLİYORUZ'

Kuzey kolu Marmara’nın altından Yunanistan’a devam ediyor. Güney kolu İzmit, Gemlik, Erdek civarından Biga yarımadasında kollara ayrılarak bir güney kol meydana getiriyor. Bu faylar boyunca belirli hareketten dolayı tektonik yük, stres biriktiği için bunların hepsi yüklenmiş vaziyette. Biz depremi büyük olasılıkla Adalar fayı ile Kumburgaz fayı üzerinde bekliyoruz. Aşağı yukarı 43 kilometre bir fay bu.

Tekirdağ fayında tartışma var; kırıldı mı, kırılmadı mı diye. Twitter’da anlatmak istediğim bazı araştırmacıların yaptığı çalışmaya göre bu fayın güneyindeki blokta stres yoğunluğu kuzeye nazaran 10 gibi fazla olacak, buranın jeolojik yapısı gereği. Kuzeyden daha fazla hasar verebilir. Takipçilerimin sorusu üzerine, buradaki yöneticileri de uyarmak için; Bursa, Yalova, Gemlik Bandırma, Biga depreme hazırlanmalı. Deprem güneyde olmasa bile vereceği hasar kuzey bloğundan fazla olabilir.

“İSTANBUL DEPREMİNDE AVRUPA YAKASI DAHA FAZLA TAHRİP OLACAK”

İki tektonik mekanizma var. Bir tanesi doğru atılımlı. Batıya doğru yılda 2,5 santim geliyor. Her santim hareket bir kuvvet bindiriyor; ona da stres diyoruz. Burada stres birikiyor. Fayın güneyinde olan alanlardaki jeolojik yapı, kayaların yaşı vesaire itibariyle stres burada daha fazla.

İstanbul’un Anadolu yakasındaki yaşlı kayalar, Avrupa yakasına göre daha yapılı ve sert. İstanbul depreminde Avrupa yakası Anadolu yakasına göre daha fazla tahrip olacak. Marmara’nın güney bölgesi dikkatli olmalı.

“GÖLCÜK DEPREMİNDEN SONRA ‘DÜZCE’YE DİKKAT’ DEDİK VE OLDU”

Anadolu’nun batıya hareketinden dolayı stres tektonik birikiyer. Takılan yerlerde kuvveti artırıyor. Sismolojik stres transferi var birde. 1999’da İzmit-Gölcük civarında deprem oldu. Bu deprem olduğu zaman enerjinin önemli bir kısmı ısı enerjisi ve elastik dalga enerjisi olarak çıktı. Çıkan elastik dalgaların önemli kısmı bir kısmı kuzeye bir kısmı da doğu tarafına enerjiyi transfer etti. Gölcük depremi olduğu zaman yer bilimciler bağırdık; ‘Düzce’ye dikkat’ dedik. 3 ay sonra orada 7.2 gibi deprem oldu. Bir de Marmara’ya dikkat dedik. Marmara, İstanbul depremi 1999 depremleri oldu diye gündeme geldi. Enerjiyi transfer etti.

Tektonik yüklemenin üzerine artı 55 saniyede 250 senede birikecek yük ekstra geldi. Dolayısıyla burası iyice yüklenmiş oldu. Bu Marmara fayının deprem üretme, tekerrür katsayısı, zamanı yaklaşık 250 sene. 250 seneyi buldu; çünkü en son deprem buralarda 1766’da. Bütün bunlardan dolayı baktığımız zaman kuzeyi daha tehlikeli görüyoruz. Yeni teknolojiler çıktı, uzay teknolojileri. Uydu sistemleri ile buradaki bütün deformasyonu, hareketi milimetre olarak ölçüyoruz. Anadolu bloğu belli miktar bu tarafa geldiyse demek ki stres yüklendi. Hesapla o hareketten ne kadar stres yüklendiğini biliyoruz.

“GÜNEY MARMARA’DA KENTSEL DÖNÜŞÜMÜ HIZLANDIRMAK GEREKİYOR”

Burada biriken stres hesaplanıyor, tekerrür periyodu dolmuş. Her sene 2,5 santim yükleniyor. 1999 depremlerinden ne kadar stres transfer edildi onu da hesaplıyoruz. Marmara’ya dikkat diyoruz. Kilitli olan fay burası diyoruz. Buradaki stres kayma gücünden daha fazla. Orta Marmara sırtıyla Tekirdağ arasında, deniz çalışmaları yaparken özellikle insansız deniz altıyla buralarda ölçümler ve video çalışmaları yapıldı. Burada denizin altında çok taze kırıklar gördük. Öyle olunca denildi ki ‘bu 1776’da kırılmış olsa kapalı olur. Bu yeni olmalı’. Hangi deprem? Şarköy depremi. Şarköy depreminde kırılmış, dolayısıyla daha fazla tehlikesi yok dendi. Bazı görüşler bunu kabul etmiyor tabii.

Şu anda yürütülen ve önceden yaptığımız çalışmalarla, uzay teknolojileriyle fayları gözlem altına alıyorsun. Fay ne kadar stres biriktirdi, bunları hep görüyorsun. Demek ki sağ yönlü, doğrultu atımlı fay buraları şekillendirmiş. Burada bir de kuzey-güney gerilme var. İki neo-tektonik var. Biri kuzey güney gerilimi biri de doğrultu atımlı. Dünyanın en tehlikeli yerlerinden biri. Burada yerleşim alanlarındaki yerel yöneticiler ve merkezi yönetim deprem odaklı behemahal önlemlerin alınması lazım. Buralarda deprem odaklı kentsel dönüşüme ağırlık vermek durumundayız. İstanbul’da 1766’da 7’nin üzerinde iki deprem olmuş. Bugünün konusu özellikle bir uyarı. Biz kuzeye takılıp ‘burada olacak’ dememeliyiz. Hızlı bir şekilde güney Marmara’da kentsel dönüşümü deprem odaklı hızlandırmak lazımdır.

“ERZİNCAN-BİNGÖL-KARLIOVA’DA BİR DEPREM BEKLİYORUZ”

Özellikle yer bilimciler olarak bizim deprem beklediğimiz yerler, Bursa ve çevresi, Biga yarımadası. Uzun zamandır deprem olmuyor oralarda. Biga yarımadası ve Marmara’nın güneyinde 1800 yıllarında çok sayıda deprem var 6.9-7 boyutunda. Stres transferiyle oralar tetiklenebilir. Erzincan-Bingöl-Karlıova arasında deprem bekliyoruz. Orası da oldu olacak gibi. İzmir bölgesinde çok sayıda faylar var.

En son Sisam depremi oldu. O deprem yarımada üzerindeki faylara enerji transfer etti. Jeotermal kaynaklarda enerji transferinin başladığı görüldü. İzmir deprem bakımından oldukça tehlikeli. Bütün yarımada aktif faylarla kesilmiş durumda. Çok sayıda deprem kaynağı var. Gediz’den gelen İzmir fayının bulunduğu yerler ayrıca Büyükmenderes etkiliyor, Ege’de deniz içinde faylar, hatta Kıbrıs-Helen yayındaki faylar bile İzmir’i etkileyebilir.