Torbalı

Torbalı Tarihi

Torbalı ; Tarihin bilinen devirlerinden beri çeşitli uygarlıkların merkezi içerisinde kalmış olup; ismini antik çağın ünlü şehirlerinden biri olan “Metropolis” bir diğer adıyla Triyanna yada Tripolis’den aldığı rivayet edilmektedir. (Bu günkü yerleşim yerinin yaklaşık 5 km güneyinde)

Bugünkü Torbalı Küçükmenderes havzasında verimli topraklar üzerinde kurulmuş olup ; Ephessos (Selçuk), Smyrna (İzmir), Kolophon (Değirmendere), Nation (Ahmetbeyli) ve Nif (Kemalpaşa) antik kentleri arasında kalan bölgede MÖ. 3000 yıllarında ilk yerleşim gerçekleşmiştir. Metropolis kentiyle birlikte M.Ö. 2500 yılında Hititler zamanında yörenin geliştiği, MÖ. VII. yy da Lydia zamanında en parlak çağını yaşadığı anlaşılmıştır. Sırasıyla Neolitik, Kalkolotik,Tunç Çağları ile Frigya, Lydia, Pers, Roma ve Bizans dönemlerini, 1071-1317 tarihlerinde Selçuklular ve Aydınoğulları, daha sonraları Osmanlı dönemini yaşamıştır. Torbalının Türk egemenliğinde bir yönetim birimi statüsü kazanması 1390 yılında Yıldırım Bayezit’in şehzadesi Ertuğrul Beyi vali olarak Aydın’a atanmasıyla başlamış, o dönemde Torbalı İzmir Sancağına bağlı bir birim olarak kayıtlara geçmiştir.

Osmanlı döneminde Osmanlı Sultanı Çelebi Mehmet’in 1414 yılında İzmir’i alması ile birlikte 1425 yılından sonra İzmir ve civarı tümüyle Osmanlı yönetimi altına girmiştir.

Birinci Dünya Savaşını müteakiben 15 Mayıs 1919 -7 Eylül 1922 yılları arasında 40 aya yakın bir süre işgal altında kalmıştır.

Kurtuluş Savaşının kazanılması ve Cumhuriyetin ilanı ile birlikte 20 Nisan 1924 tarihli 491 Sayılı Teşkilatı Esasiye Kanunu uyarınca sancaklar kaldırılmış, yerine vilayetler ihdas edilmiş, bunun sonucu Aydın Vilayeti parçalanmış, İzmir Sancağı da İzmir Vilayeti olarak kurulmuştur. Torbalı da İzmir’e bağlı bir nahiye olmuştur.

26 Haziran 1926 tarih ve 387 Sayılı Teşkilatı Mülkiye Kanunu ile Torbalı ilçe haline getirilmiş, 1927 yılında ise belediyelik olmuştur.

Metropolis Antik Kenti

İzmir ili, Torbalı ilçesine 12.km uzaklıktaki Yeniköy ile Özbey köyleri arasında bir tepe üzerine kurulmuşolan Metropolis, “ana tanrıça kenti” anlamına gelmektedir. Metropolis İonia bölgesinin antik bir kentidir. Oldukça verimli Kaystros(Küçük Menderes) Ovası’na hâkim konumda yer alan kent, Smyrna ile Ephesos arasındaki antik yol üzerinde kurulmuştur. Strabon, Ege Bölgesi’ndeki ünlü şarap merkezleri arasında Metropolis’i de saymış ve Smyrna-Ephesos yolu üzerinde, Ephesos’tan 120 stadio uzaklıkta olduğunu belirtmiştir.

1989 yılından beri yürütülen çalışmalarda en erken yerleşim akropolde bulunmuştur; Erken Tunç Çağı ve M.Ö.2.bine ait malzemeler ve Hitit Dönemi’ne ait bir mühür ele geçmiştir; yine akropolde M.Ö.725 yıllarından sonra Helen Dönemi’ne ait yerleşim kurulmuştur. Arkaik Dönem’e ait mimari ve seramik buluntuların ele geçmesine rağmen, Klasik Dönem’e ait hiçbir buluntu ele geçmemiştir. Kent asıl gelişimi M.Ö. 3.yy’da Helenistik Dönem’de yaşamıştır; aynı zamanda yoğun bir şehirleşmenin gözlendiği bu dönemde stoa, tiyatro ve bouleuterion gibi anıtsal kamu binaları inşa edilmiştir. M.Ö. 133 yılında diğer kentler gibi Roma hâkimiyetini kabul eden kent, önemini koruyarak hamam, gymnasium gibi kamu yapılarının dışında Roma İmparatorluk geleneğinde zengin evleri de yapmışlardır. Bizans Dönemi’nde bir piskoposluk merkezi olan kent, yine bu dönemde savaşlar ve ekonomik sebeplerden dolayı küçülmeye başlamış; savunma amaçlı bir Bizans Kalesi, M.S.13.yy’da Laskarisler Dönemi’nde, Helenistik stoa ve bouleuterion yapılarına zarar verecek şekilde inşa edilmiştir.

Helenistik dönemde altın çağını yaşamış, Roma döneminde İmparator Augustus onuruna sunaklar dikilmiş; Bizans döneminde piskoposluk merkezi olmuş; sürdürülen kazılarla kentin kuruluş tarihçesine ilişkin önemli bulgular elde edilmiştir. Bizans ve Helenistik yapı kalıntılarının altında M.Ö 3.bine , yani Erken Bronz çağına kadar inen seramik kap parçaları, taş baltalar ve obsidyen bulunmuş.

Kentin kale surları ayakta olup Akropol da Ares Tapınağı, yamaçlarda stoa ve tiyatro gibi anıtsal kamu yapıları var. Akropol’deki surlar yaklaşık 16bin metrekarelik alanı çevirmekte ve Hellenistik mimarinin en başarılı örneği olarak kabul edilmektedir.

Anadolu’da taştan yapılmış tiyatroların en erken örneklerinden (İÖ 2. yüzyıl) biri olan Metropolis Tiyatrosu kentin güneydoğusunda, bir yamaç üzerindedir. Yaklaşık 3 bin 600 seyirci kapasitesine sahip tiyatronun oturma yerleri (cavea) bir diazoma ile iki parçaya ayrılır.

Coğrafi Yapı

Torbalı, orta, batı , güney kısmı ova, kuzey ve kuzeydoğu ile güney batı kısmı dağlar ile çevrili Küçük Menderes Havzası üzerinde 603 km2 lik bir alan üzerinde kuruludur. Doğusunda Bayındır ve Tire, batısında Menderes, kuzeyinde Buca ve Kemalpaşa ve güneyinde Selçuk ilçeleriyle komşudur.

Akdeniz ikliminin hakim olduğu ilçemizde yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer.

İlçe merkezinin rakımı 35 mt. olup, İlçenin en yüksek rakımı 781 mt. ile Keçikalesi Dağı tepesidir. En düşük rakım ise 15-20 mt. ile ilçenin güney kısmına düşen ovalardır. Yöremizdeki akarsular Fetrek Çayı, Arapkahve Çayı ve Çevlik Çayı, Küçükmenderes nehrine güneyden karışmaktadır.

Yörenin mevcut toprak yapısı verimli olup, her türlü hububat ve endüstriyel bitkiler (tütün, pamuk gibi) ile sebze ve meyve yetiştirilir. Ayrıca dağ eteklerinde zeytinlikler mevcut olup ; dağlar ise çam ağaçları ile kaplıdır.

Nüfus

ilçemiz nüfusu 127.642 ’dir. Bunun 116.326 ‘sı şehir merkezinde, 11.316‘sı ise köylerde yaşamaktadır. Merkezde yaşayan erkek nüfus sayısı 58.339, kadın nüfusu ise 57.987’ dir. Köylerde yaşayan erkek nüfus sayısı 5.695, kadın nüfus sayısı ise 5.621 ‘dir.

Sosyal Ve Kültürel Durum

İlçede kültür merkezi, çok amaçlı salon olmayıp sosyal aktiviteler ve sanatsal aktiviteler, fonetik sanatlar, tiyatro ve sergiler için okul ve spor salonları kullanılmaktadır. İlçe merkezine yaklaşık 5 km uzaklıkta 10 yılı aşkın süredir kazı çalışmaları devam eden ve Philip Morris/Sabancı tarafından desteklenen Metropolis antik kenti, yörenin en önemli ören yeridir. Çevre ilçe müzeleri ve il müzelerinde buradan çıkan eserler sergilenmektedir. Çıkan eserlerin yerinde teşhiri önem arzettiğinden ilçede bir müzeye ihtiyaç vardır.

Şehir merkezinde Abdülhamit’in evi ve Hipodrom olarak nitelendirilen bina, 1. derece SİT alanı içinde bulunup, emlak vergilerinden aktarılan Kültür Varlıkları Payından kesilen parayla % 90’ı İl Özel İdaresinden karşılanarak Belediye Başkanlığınca restore edilmiştir. Bu binaya müze/kütüphane gibi yeni bir fonksiyon kazandırılmalıdır.

İlçe merkezinde 1941 yılında halk evi olarak yapılan tek katlı bina, sonraları biçki-dikiş kursu olarak kullanılmış, şimdi ise kütüphane olarak kullanılmaktadır. Tadilatlarla iki salona dönüştürülen binanın yeterli olmadığı, kütüphanede bulunan 10.281koleksiyonla hizmet vermesine rağmen standart kitap raflarına, bilgisayar gibi makine donanımına ihtiyaç vardır.Yılda 10.000’i aşkın okuyucuya hizmet veren kütüphanenin koleksiyonunda cilt bütünlüğü olan herhangi bir ansiklopedinin bulunmadığı ve cilt bütünlüğü olan ansiklopedilere ihtiyaç olduğu, binanın da yeterli tadilata ve kalorifer sistemine ihtiyacı olduğu bilinmektedir.

Torbalı son yıllarda İzmir ilinde en çok göç olan ilçe konumundadır. Bu göç, tüm bölgelerden olmakla birlikte en çok Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgelerinden gelmektedir. Göçle gelen vatandaşlarımız da örf ve adetlerine aynen devam etmektedirler. Örneğin; düğünler birkaç gün sürmekte ve genelde yemekli olmaktadır.

Ekonomik Durum

İlçemiz, coğrafi konumu, ulaşım avantajı ve pazarlara yakınlığı ile önemli bir yerdedir. İlçe ekonomisinde tarım önemli bir yer tutmaktadır. Gerek sebzecilik, gerek sanayi hammaddesi tarımsal ürün, gerekse hayvancılık oldukça ileri düzeydedir.

Bulunduğu coğrafi konum itibariyle, son yıllarda yapılan sanayi yatırımları ile ilçemiz aynı zamanda sanayi yönünden de gelişen kent görünümünü almıştır. Yöremiz, son yıllarda aşırı şekilde göç almaktadır. Bu da beraberinde ekonomideki genel şartlarla birlikte değerlendirildiğinde istihdam açığını, dolayısıyla işsizliği aşırı boyuta çıkarmaktadır.

Mevcut sanayi sitelerindeki, gerek orta ölçekteki işletmeler, gerekse büyük ölçekli işletmelerin finansman problemlerinin giderilmesi ve üretimin rantabl olarak yapılarak arttırılması, Yeniköy civarında I.OSB ve Pancar Beldesinde İZMİR-Pancar OSB’lerinin bir an önce faaliyete geçirilerek, fabrikaların kurulması ve üretime başlanılması, sanayileşme açısından atılacak önemli bir adım olmakla birlikte, yöreye ve çevreye istihdam sağlayıcı en önemli faktörler olacaktır.