Telomer tedavisi nedir?

Şarkıcı Sertap Erener'in Telomer tedavisi gördüğünü ifade etmesinin ardından sosyal medyada günün konusu oldu. Gazeteci Ayşe Arman sanatçı Sertap Erener'in tedaviye başladığını yazdığının ardından sanatçı bunu doğrulamıştı. Tedavinin amacı ise yaşlanmayı geciktirmek. Memeli telomerleri, canlı türüne, hücre türüne ve genetik geçmişe bağlı olarak 1–50 kb telomerik DNA'ya sahip olabilir. İnsan telomerleri, üreme hücrelerinde 10–15 kb'dır, fakat bazı somatik hücrelerde ve genellikle kanser hücrelerinde daha kısadır. Bu uç diziler çok iyi korunmuşlardır. Peki, telomer tedavisi nedir? Nasıl uygulanır? Sertap Erener'in açıklamaları nelerdir? Açıklamalar haberimizde...

TELOMER NEDİR?

"Telomer, ökaryotik doğrusal kromozomların uçlarında bulunan, herhangi bir gen kodlamayan, özelleşmiş heterokromatin yapılarıdır. Telomerlerin varlığı, kromozomların uçlarının rastgele çift zincir DNA kırılmalarından koruyarak istenmeyen kromozom uçlarının birleşmesinden ya da kromozomu nükleolitik parçalanmadan korur. Kromozomların bu fiziksel korunmasının dışında, ökaryotik telomerleri, kromatin organizasyonu, kromozomların replikasyonu ve hücre çoğalması gibi önemli hücresel görevleri vardır.

HÜCRE YAŞLARI

İnsan telomerleri, kromozomun uç bölgesinde bulunan ve çift iplikli arka arkaya tekrarlanan 3' TTAGGG hekzanükleotid dizisinden oluşurlar [3]. Bu hekzanükleotid dizileri, kement şeklinde ilmik oluşturan (T-loop) 100–200 nükleotitlik G-zengini (G-kuyruğu) sarkan 3' tek iplikli TTAGGG dizisiyle sonlanırlar.

Telomerler her hücre döngüsünde ortalama 50–150 baz çifti azalır. Bu telomer kısalması sonuçta, hücre bölünme sayısını kısıtlar. Son zamanlarda yapılan gözlemler, telomerlerin düzenlenmesinin birçok ökaryotik hücrenin hücre döngüsünde önemli bir etken olduğunu ortaya koymuştur. Telomerik birleşmeler, mitoz sırasında kırılan disentrik kromozomların oluşmasına sebep olarak kromozom köprülerinin, kırıklarının ve birleşmelerin oluşmasını sağlarlar. Sonuçta hayatta kalan hücrelerin genomlarında değişiklikler olur. Fonksiyonel olmayan kromozom uçları ve genomdaki dengesizlik ayrıca telomer uzunluğunda değişiklik olmasına sebep olur. Bu da, hücre yaşlanması kontrolünde hızlanmaya ya da gecikmeye sebep olur. Bu yüzden fonksiyonel olmayan telomerler, genetik bilginin kaybolmasına, yeniden düzenlenmesine ya da dengesinin kaybolmasına sebep olur. Bu genomik değişiklikler de sonuçta hem kansere hem de fenotipin yaşlanmasına sebep olur.

Hücre bölünmesinin devamlılığını sağlamak için üreme hücrelerinde, klonal gelişme gösteren lenfositlerde ve ölümsüz kanser hücrelerinde telomerlerin korunması gerekmektedir. Telomer uzunluğunun korunmasını sağlayan en bilinen yöntem, telomerlerin de novo olarak üretilmesi ve telomeri kapaması için telomerazın verilmesidir.

YAŞLANMAMIZIN SEBEBİ NEDİR?

Dr. Kurtuluş Atlı ve Dr. A. Nihat Bozcuk, Telomer ile ilgili yayımladıkları derlemede insanların neden yaşlandıklarını şu şekilde açıklamıştır;

"Neden yaşlanıyoruz? İnsanlığın uzun süredir kendine sorduğu ve yanıtını aradığı bu soru çalışmamızın da temelini oluşturmaktadır. Hazırladığımız derlemede, genç insanlardan alınan hücrelerle yaşlı insanlardan alınan hücrelerin, kısa ömürlü canlılarla uzun ömürlü canlıların hücre bölünmesi sayılarının karşılaştırmalarına kısaca yer verilmiştir. Ayrıca yaşlanmanın nedenlerinden biri olduğu düşünülen "telomer kaybı" hipotezi ayrıntılı biçimde ele alınmıştır.

Telomer kaybı hipotezi, ökaryotik organizmaların kromozomlarının uçlarında bulunan özelleşmiş DNA tekrar dizileri olan telomerlerin, her bölünme sonunda belli miktarlarda azalarak yaşlanmaya neden olduğu fikri üzerine kurulmuştur. Yine bu hipoteze göre telomerler DNA'nın son kısmının tamamlanmasında rol oynar. Bu uç kısmı, kromozomları rekombinasyon,yıkım ve füzyon gibi dış etkilere karşı korurken telomerler ayrıca kromozomun bütünlüğünü ve nükleus zarına tutunarak uygun bir pozisyon almasını sağlar. Derlememiz içerisinde, telomerlerin canlı gruplarına göre değişen - Örneğin insanda TTAGGG şeklinde iken tek hücreli silli olan Tetrahymena'da TTGGGG şeklindedir - nükleotit ve tekrar sayılarına sahip oldukları belirtilmiştir.

Bunlara ek olarak, doğrusal bir DNA'nın uçlarındaki replikasyon sorununa değinilmiştir. Replikasyon başlangıcında kullanılan 8-12 bazlık RNA primeri ayrıldıktan sonra kromozom uçlarında kalan boşluklar nedeni ile oluşan telomer kayıplarının, arka arkaya gelen telomer tekrarlarını DNA uçlarına ekleyen telomeraz ile nasıl giderildiği açıklanmıştır. Bu enzimin genel yapısı da incelenmiştir. Özellikle insanda bulunan telomeraz enziminin alt ünitelerinden bahsedilmiş ve telomeraz aktivitesi görülen diğer hücreler belirtilmiştir.

Organizmalarda varolan telomer uzunluğu ile yaşlanma arasındaki ilişki irdelenmiştir. Yaşlanma ile ilgili genel tanımlamalara yer verildikten sonra insan hücrelerinde yaşlanmanın, M1 ve M2 olmak üzere iki aşamada gerçekleştiği vurgulanmış, bu aşamalarda hangi olayların meydana geldiği açıklanmıştır. Telomeraz aktivitesîne yönelik yapılan bir özetten sonra yapay telomer artışı sağlanmasının ve hTERT (human telo-merase reverstranscriptase) varlığının ne tür etkilere neden olacağı sorgulanmıştır. Son kısımda ise geleceğe yönelik sorularla birlikte genel bir yorum yapılmıştır" demiştir.