Türkiye paha biçilemeyen servetin peşinde...

Türkiye, ABD, İngiltere, Fransa ve Almanya’nın da aralarında bulunduğu 17 ülkede, kaçırılan, paha biçilemeyen tarihi eserlerin izini sürdü. Ajanları kıskandıracak taktiklerle sürdürülen çalışma sonucu belirlenen 100’ün üzerindeki eser, 55 dosyada toplanarak yasal süreçler başlatıldı.

Milliyet'in haberine göre, TBMM Kaçak Eserlerin İadesini Sağlama ve Kültür Varlıklarını Koruma Tedbirlerini Araştırma Komisyonu, tarihi eser kaçakçılığını mercek altına alırken, Türkiye’nin peşinde olduğu, yargısal süreci gizli yürütülen tarihi eserlerin listesi Meclis’e ulaştı.

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü Yalçın Kurt, kaçak tarihi eser ticaretinin gittikçe büyük bir boyuta ve ekonomiye ulaştığını belirterek, şunları söyledi:

“Bugün dahi ülkemizde arz talep dinamiğinin bir sonucu olarak kültürel miras alanları yasa dışı kazılarla tahrip edilebilmektedir. Yurt dışına çıkarılan kültür varlıklarının ülkemize iadesi, yasa dışı kazıların ve yasa dışı ihracın belgelenememesi nedeniyle çok güç ancak imkânsız değil. Yasa dışı yollarla yurt dışına çıkarılan ve hâlen Almanya, ABD, İtalya, Fransa, Danimarka, Bulgaristan, İsviçre, İskoçya ve İngiltere’nin de aralarında bulunduğu 17 ülkedeki kültür varlıklarımızın iade çalışmaları gerek hukuki gerekse diplomatik yollarla sürdürülüyor. Hâlihazırda sürekli takibi yapılan ve müzakere süreci açık olan 55 dosya bulunmakta. Bu dosyaların bazılarında 5, 10, 20, 30 hatta 50 ayrı eser bulunuyor. Bunlardan en çok öne çıkanlardan birkaçı; ‘Berlin’de bulunan Pergamon Müzesi’ndeki İhtiyar Balıkçı Heykeli’nin baş kısmı, Konya Akşehir Hacı İbrahim Veli Sandukası, İskoçya’da ele geçen ve Hekatomnos mezarından çıkarıldığı tahmin edilen Altın Taç, Christie’s Müzayede Evi’nde satışa sunulmuş olan Kilia idolü, yine Zeugma’dan kaçırılan ABD’nin Bowling Green Devlet Üniversitesi’nde bulunan mozaikler.”

‘Satışı durdurduk’

Kurt, Dışişleri Bakanlığı ve emniyetle ortak yürütülen çalışmalarla yurt dışındaki kaçak eserlerin takibini yaptıklarını belirtirken, ABD’deki Kilia idolünü örnek gösterdi. Kurt, “Kilia idolüyle ilgili yargı süreci devam ediyor. Onun için şu anda bunu fazla açıklamaya yetkili değilim. 22 santimlik bir Kilia idolü 14.5 milyon dolara satıldı ama mahkeme yoluyla satışını durdurduk, iadesi için mücadele ediliyor” dedi. Kurt, izini sürdükleri eserler için ilgili ülke yetkilileriyle müzakareler başlattıklarını ve yargısal işlemler yapıldığını belirtirken, yurt dışındaki Türkiye kökenli kültür varlıklarının iadesinde başarılı sonuç aldıklarını kaydetti. Kurt, “Son 15 yılda 4 bin 314 adet kültür varlığının ülkemize iadesi sağlandı” dedi.

‘En büyük zorluk ispat zorunluluğu’

Kurt, en büyük sıkıntının yurt dışına kaçırılan eserlerin çalındığını ispat etme zorunluluğu olduğunu dile getirdi. Kurt, şunları kaydetti: “Bizim envarterimizde kayıtlı olanlara yurt dışında müzayedelerde müdahil olmak çok kolay çünkü onun bütün bilgi, belge, dokümanlarının hepsi bizde var. Ancak, çok uzun yıllar önce, belki yüzyıl önce çıkmış olan bir şeyin ispat mükellefiyeti bize düşüyor. UNESCO sözleşmesi geriye doğru da işlemiyor, 1970’ten geriye doğru da. Siz çalındığını ispat edeceksiniz, size ait olduğunu ispat edeceksiniz. Mesela Herakles Lahdi 1960 yılında Türkiye’den kaçırılmış. Bununla ilgili yapılan kimyasal analizlerde Perge’ye gelindi, orada eşi olduğunu söylediğimiz, aynı dönem yapıldığını, ikizi olduğunu söylediğimiz diğer Herakles heykelinden numune alındı; bunlar incelendi, şahitler, o gün bu işe aracılık eden Türk hayattaydı, hatta sonradan cezaevine girdi, o da ifade verdi ve biz bu şekilde ispat edebildik. Bizim en büyük zorluğumuz, bize ait olduğunu ispat zorunluluğu.”

İşte o dosyalar

İşte izi 55 dosya üzerinden sürülen tarihi eserlerden öne çıkanlar:

ALMANYA

Konya Beyhakim Camii Mihrabı ve Pencere Kanadı

Akşehir Hacı İbahim Veli Sandukası

Aphrodisias İhtiyar Balıkçı Heykeli Gövdesi

İstanbul Piyale Paşa Camii Çini Alınlığı

ABD

Kilia İdolü

İstanbul Piyale Paşa Camii Çini Alınlığı

Manisa Bronz Klinesi

Boubon Heykelleri

Kremne Heykelleri

Zeugma Mozaikleri

Kumluca Eserleri

6 adet adak ve mezar steli

Kalenderis kökenli vazo

Schimmel Koleksiyonu

BELÇİKA

Gladyatör Steli

İskender Başı

Tyche

DANİMARKA

Diyarbakır Sfenks Figürini

Akşehir Seydi Mehmet Hayrani Türbesi’ne ait Sanduka

Nuruosmaniye Kütüphanesi’ne ait Kuran-ı Kerim yaprakları

FRANSA

Sultan II. Selim Türbesi Çini Panosu

Sultan I. Mahmut Kütüphanesi Çinileri

Sultan III. Murat Türbesi Çinileri

II. Selim Türbesi Çinileri

İstanbul Piyale Paşa Camii Çini Alınlığı

İNGİLTERE

Eros Başı

Samsat Steli

Isparta’dan çalınan Sütunlu Lahit Parçaları

İSRAİL

Urartu Şamdanı

İTALYA

Lidya Yazıtı

Osmanlı Sancağı

RUSYA

Trabzon’dan götürülen El Yazmaları