Covid-19 hastaları neden koku-tat duyularını kaybediyor? Ne zaman düzelir?

Covid-19 hastaları neden koku-tat duyularını kaybediyor? Koku ve tat alma duyuları ne zaman düzelir sorularının yanıtı haberimizde.

COVİD-19 HASTALARI NEDEN KOKU-TAT DUYULARINI KAYBEDİYOR?

Tıpta anozmi olarak adlandırılan koku kaybı, COVID-19 hastalarında hiç de seyrek değil, sıklığı %34-98 arası değişiyor. Hastaların çoğu bu belirtiyi çeşitli derecelerde ve birkaç hafta yaşıyor. Dahası, koku-tat kaybı, COVID-19 tanısı için en ayırt edici belirti olabilir. Yani eğer sizde bu belirti varsa, diğer belirtilere kıyasla COVID-19'dan şüphelenmek ve test yaptırmak için daha güçlü kanıtınız var demektir. Bir çalışma, COVID-19 hastalarının koku alma duyularını kaybetme olasılıklarının, diğer üst solunum yolu viral enfeksiyonlarına göre 27 kat daha fazla olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca koku-tat kaybı yaşayanlarda COVID-19'a bağlı anksiyete ve depresyon gibi psikolojik sorunlar ve sosyalleşmede zorluk daha sık bildiriliyor. Bu can sıkıcı belirtinin geçici olacağını bilmek iste hastaları rahatlatmalı.

Koku ve buna bağlı tat kaybı, COVID-19'un diğer tüm belirtileri kaybolsa bile birkaç hafta sürebiliyor. Amerikan Kulak Burun Boğaz Baş ve Boyun Cerrahisi Akademisi'nin (AAO-HNS) bildirdiğine göre, koku alma duyusunu kaybeden COVID-19 hastalarının % 27'sinin yaklaşık 7 gün içinde "bir miktar iyileşme" yaşarken, çoğu kişi 10 gün içinde çok daha iyi hissediyor.

Annals of Allergy, Asthma & İmmunology adlı dergide Temmuz 2020'de yayımlanan ve 1013 hastayı kapsayan retrospektif (geçmişe dönük) bir çalışmada, koku alma duyusu kaybının, COVID-19 hastalık seyrinin daha ılımlı olacağını gösteren bağımsız bir faktör olduğu belirtildi. Koku kaybı genç, kadın, daha önce allerjik rinit veya rinosinüzit ve yüksek VKİ olanlarda daha sık görüldüğü ve anozmisi olanların daha az hastaneye yatırıldığı belirtildi.

Anozmi, kimyasal sızıntıları veya bozulmuş yiyecekleri koklama becerisinde azalmaya sebep olmaktadır. Ayrıca yemekler, sosyalleşmemizin en önemli araçları. Buna tam olarak katılamazsanız, bu bir tür sosyal boşluk yaratır.

Koku alma nasıl gerçekleşir?

İnsanların ve diğer hayvanların koklamasına izin veren koku alma sistemi, esasen kimyasal bilgileri deşifre etmenin bir yoludur. Bir insan yoğun bir koku aldığında, moleküller burundan, burun boşluğunun arkasındaki küçük bir doku parçası olan koku alma epiteline gider (olfaktör epitel). Bu moleküller koku alma duyu nöronlarına (olfaktör sinirler) bağlanırlar ve daha sonra sinir demetleri aracılığıyla koku sinyalleri beynin ilgili bölümlerine iletilir. Böylelikle koku molekülleri hoş kokan, yanık, çiçek, nane ve fena kokan gibi tanımlanır.

İnsanlar grip veya soğuk algınlığı gibi viral bir enfeksiyondan veya travmatik beyin hasarından sonra koku alma duyularını kaybedebilirler. Bazıları hiçbir koku duyusu olmadan doğar, bazı insanlar ise kanser tedavileri veya Parkinson, Alzheimer gibi hastalıklar nedeniyle koku duyusunu kaybederler. İnsanlar yaşlandıkça da koku duyusu kaybolabilir. Koku bozuklukları, işitme kaybı veya görme bozukluğu kadar belirgin olmasa da, ABD Ulusal Sağlık Enstitüleri'nden (NIH) elde edilen veriler, 40 yaşın üzerindeki Amerikalıların yaklaşık yüzde 25'inin koku alma duyularında bir tür değişiklik bildirdiğini göstermektedir, yani sadece ABD'de 13 milyon insanda anozmi, tamamen koku kaybı veya hiposmi (kısmi kayıp) olduğu hesaplanmaktadır.

COVID-19 anozmisi

COVID-19 anozmisinin, bir virüsün neden olduğu diğer koku kaybı örneklerinden farklı olup olmadığı net değildir, ancak COVID-19 nedeniyle anozmi yaşayanlar birkaç yönden farklılık göstermektedir:

En belirgin fark, duyu kaybını hemen fark ederler çünkü buna genellikle viral olarak uyarılan anozminin erken aşamalarını karakterize eden tıkanıklık eşlik etmez. Yani bariz bir burun tıkanıklığı yaşamadan koku kaybı hissedilir.

Ani ve hızlı yaşanan bu koku kaybı çok dramtiktir ve bu hastalar hiçbir şeyin kokusunu alamadıklarını ifade etmektedir.

Dikkate değer bir diğer fark, COVID-19 hastalarının koku alma duyularını kaybettiğini bildiren birçok hastanın, diğer virüslerden anozmi yaşayan çoğu insanın aksine, aylarca veya yıllarca değil sadece birkaç hafta içinde nispeten hızlı bir şekilde bu duyusunu geri almasıdır.

COVID-19 koku alma yeteneğini hangi mekanizmayla etkiliyor?

Bilim insanları, COVID-19'un neden koku kaybına sebep olduğu ve koku alma sistemini diğer viral istilacılardan farklı bir şekilde etkileyip etkilemediği hakkındaki soruları daha yeni araştırmaya başladılar.

Harvard Üniversitesi'nde koku üzerine çalışan bir nörobiyoloji profesörü olan Sandeep Robert Datta, “Üşüttüğümüzde kokunun nasıl değiştiği hakkında çok az şey biliyoruz” diyor. Koku kaybı yaşama olasılığınız nedir? Ne kadar sürer? Bu temel şeyi, aslında bilmiyoruz."

Burun, COVID-19'a neden olan virüs olan SARS-CoV-2'nin vücuda girdiği birincil yerlerden biridir. Araştırmacılar, virüs için muhtemelen giriş noktaları olan iki tür nazal hücre (goblet ve kirpikli hücreler) tanımladılar.

Bilim insanları, COVID-19'un koku alma sistemini nasıl bozduğunu anlamak için önce potansiyel olarak bulaşıcı hedeflerin listesini daralttı. SARS-CoV-2'nin bir hücreye girmek için ACE2 ve TMPRSS2 olmak üzere iki proteine ​​ihtiyacı vardır. Bu yüzden araştırmacılar, koku alma sisteminde bu iki proteini bulunduran hücreleri araştırdılar.

Koku duyusunu ileten sinir hücrelerinin, bu iki hücre yüzey proteinini taşımadıkları için koronavirüse karşı duyarlı olmadıklarını keşfettiler. Science Advances'da yayınlanan bir makalede, ACE2 ve TMPRSS22'nin nöronlarda olmasa bile nöronları destekleyen hücrelerde ve hasar gördükten sonra nöronları yeniden üreten kök hücreler gibi koku alma sisteminin diğer hücrelerinde olduğu raporlandı. Bu destek hücreleri nöronları fiziksel olarak desteklemeye, ölü hücreleri temizlemeye ve kokuları sistemdeki mukustan geçirmeye yardımcı olur.

Koku alma sisteminin hangi parçalarının etkilendiğini anlamak, virüsün kokuları algılama yeteneğimizi nasıl bozduğunu anlamaya yönelik büyük bir ilk adımdır. Ancak hangi hücrelerin hedeflendiğini bilmenin çok daha büyük bir bulmacanın yalnızca bir parçası olarak gözükmektedir.

Koku alma bozukluğunun direkt olarak virüsün nöronlar üzerindeki hasar verici etkisinden mi yoksa, virüse karşı bağışıklık tepkisi sonucu inflamasyondan mı kaynaklandığı henüz bilinmemektedir.

Reading Üniversitesi'nden tat kimyası uzmanı Doç. Dr. Jane Parker ile Londra Üniversitesi'nden rinolog Dr. Simon Gane'in The Conversation'da yayımladıkları makalede, solunum yollarında doku şişmesi sonucunda, burnun koku almasını sağlayan olfaktör epitelin ve sinirlerin bası altında kaldığı için koku duyusunun kaybedilmiş olabileceğini iddia etmektedir. Enfeksiyonun etkileri ve bu bölgedeki inflamasyon ve/veya ödem azaldıkça da koku duyusu tekrar eski halini alıyor olabilir şeklinde ifade ediyorlar.

Bazı erken ipuçlarıyla bile, birçok cevaplanmamış soru var. Neden bazıları birkaç hafta içinde iyileşirken diğerleri iyileşmez? COVID-19 bazı insanlar için kalıcı koku kaybına neden olur mu? Ve virüs koku alma sisteminden beyne geçiyor mu?

Koku kaybı tedavisi

Şu an için koku kaybının belli bir tedavisi yok. Fakat bazı nedemeler var.

Olasılıklardan biri, burnunuz için bir tür fizik tedavi olan koku eğitimi olabilir. Her gün okaliptüs, karanfil veya limon gibi uçucu yağ şişelerinden birkaç küçük, nazik koklama deneyen uygulayıcılar bulunmakatdır. Bu kişiler kokladıklarında, kokusunu alamasalar bile kokuya odaklanmaya çalışmaktalar.

Bir dizi kanıt, koku eğitiminin etkili olabileceğini öne sürüyor, ancak bunun herkes için işe yarayacağının garantisi yok ve COVID-19 koku kaybında işe yarayıp yaramadığına dair bir araştırma yok. Yine de araştırmacılar bu denemenin bir zararı olmadığını ve yararlı olabileceğini düşünüyor.

Sonuç olarak koku ve tat kaybı COVID-19 için ayırt edici ve önemli bir belirti olarak karşımıza çıkmaktadır ve bu deneyimi yaşayan birçok hastanın 1-3 hafta içinde duyularını geri kazandıkları görülmüştür.

Kaynak:drozdogan.com/