Web Nedir?
İngilizcedeki web söcüğünden gelmektedir. Kumaş dokusundan esinlenerek, bilgisayar ağını ifade etmek için kullanıldığı söylenebilir. Ancak, bu açıklama, yalnızca donanım anlamını içerdiğinden, web’in bu günkü anlamını açıklayamaz. Web, internet üzerindeki servislerden birisidir. İnternet üzerinde yazı, grafik, resim, ses ve hareketli görüntülerden oluşan dökümanları uzaktaki bilgisayarlara iletir. Bu hizmetin görülebilmesi için geri planda çalışan bir çok yazılım vardır. Kullanıcı, bunları görmez ve bilmez. O, kullanıcı dostu bir grafiksel arayüz yardımıyla www servisinden kolayca yararlanır.
Bilgisayar ekranında gördüğümüz her bir web dökümanına bir web sayfası denir. Bir kişi ya da kurum, hazırladığı bütün web sayfalarını bir araya getirerek bir web sitesi oluşturabilir. Her web sitesinin internet üzerindeki yerini belirleyen bir adresi vardır. Buna URL (Uniform Resource Locator) denilir.
Web dökümanları internete bağlı her bilgisayardan yayımlanabilir ve görülebilir. Yayımı ve görüntüyü sağlayan özel yazılımlar olmadan ne yayım olur ne de görüntü sağlanır.
Bir web sayfasının internette bize ulaşması için geçirdiği başlıca evreler şunlardır:
1. Web sayfasının hazırlanması,
2. Web sayfasının sunulması,
3. Web sayfasının izlenmesi.
Bu üç işlemin yapılması ayrı ayrı yazılımların çalışmasını gerektirir. Bunların nasıl olduğunu kısaca inceleyeceğiz.
1. Web Sayfasının Hazırlanması
Web sayfaları özel bir programlama dili ile yazılır. Bu dile HTML (Hypertext Markup Language) denir. Bu dil yalnız yazıları değil grafik, resim, ses iletimini de yapabilmektedir. Yazı, resim ve grafiklere hareket katarak, kısaca video diye adlandırılan dinamik web sayfaları oluşturulabilmektedir. Bunların hazırlanabilmesi için çok sayıda yazılım kullanılır. Bu yazılımların her biri ayrı uzmanlık ister. Ancak, kullanıcı bunları bilmek zorunda değildir. Web sayfasını hazırlayanlar, kullanıcının önüne etkileşimli kullanıcı dostu menüler koyarlar. Fare yardımıyla, kullanıcı, web servisinin izin verdiği her işi yapabilir.
2. Web Sunucuları
Internete bağlı olan ve bir IP (Internet Protocol) numarası olan her bilgisayar web sunuculuğu yapabilir. Hazırlanan bir web sayfasının internette yayımlanabilmesi için sunumu yapan bir yazılımın olması gerekir. Bunu yapan çeşitli yazılımlar vardır. En yaygın olanı Apache Server adıyla bilinen yazılımdır. İnternete bağlı ve üzerinde bir web sunucu yazılımı olan bilgisayar bir web sunucudur. Bir web sunucu bir çok web sayfasını ve web sitesini yayımlayabilir. Bu işi yapan bilgisayarlara web sunucuları denir. Web sunuculuğu yapan bir çok ticari ve resmi kuruluş vardır.
3. Web Tarayıcıları
Web dökümanlarını (web sayfalarını) görüntüleyen yazılımlardır. Zamanla, bu yazılımlara başka işlevler de yüklenmiştir. Örneğin, e-posta, newsgroups vb. Web tarayıcıları arasında en yaygın olanları Lynks, Mosaic, MS Internet Explorer ve Netscape Navigator ’dır. Bunlara ek olarak yeni web tarayıcıları ortaya çıkmıştır. Opera, NeoPlanet gibi web tarayıcıları bunlara gösterilebilecek iyi örneklerdir. Bunlar hemen hemen benzer işlevlere sahiptir. Aralarında, ayrılıklar, ek hizmetlerle ilgilidir. Özellikle, Opera küçük boyutu ve hızıyla dikkat çekicidir. Kullanıcı, genellikle ilk alıştığı web tarayıcısını tercih eder. Web tarayıcıları ücretsizdir. İnternet’ten indirilebilir.
Protokol
İnternet üzerinde farklı türden veri alış-verişi (servisler) yapılabilir. Her servisin amacı ve yöntemi farklıdır. Her servisi belirleyen ve yöneten bir yazılım vardır. Bu yazılımların her birine bir protokol denilir. FTP, http, Email, IP, TCP, TCP/IP, Gopher, WAIS, Veronica,... internet üzerindeki farklı servislere örnek verilebilir.
Adres
İnternet üzerindeki bir web sayfasının bulunabilmesi için iyi ve sistemli bir adresleme sistemi gereklidir. Bunu yapmak kolaydır. Çünkü, internetteki her web sunucusunun bir IP (Internet Protocol) numarası olduğunu biliyoruz. Anımsamayı kolaylaştırmak için, IP numarası yerine alan adı (domain name) kullanılır. Web sayfasının sunucuda hangi adla hangi dizine konulduğu da bilinmektedir. Bunların belirtilmesiyle web sayfasının adresi kesinlikle ortaya konmuş olur. Web sayfasının bu yöntemle oluşturulan adresine URL (Uniform Resource Locator) denir. Buna Düzgün Kaynak Bulucu diyebiliriz.
Kullanıcı kendi makinasındaki web tarayıcıyı açıp, uzakta bir sunucudaki web sayfasının adresini (URL) ilgili yere yazdığında, tarayıcı o sayfayı görüntüler. Bir web sayfası için URL adresinin üç temel bileşeni vardır ve şöyle yazılır:
Örnek:
http://www.baskent.edu.tr/user/fen/akademik/home/tkaracay/ders.html
Bu URL, web tarayıcısına şunları söylemektedir:
1. Kullanılan protokol http dir.
2. Sunucunun alan adı baskent.edu.tr ‘dır. (Alan adı verilince, sunucunun IP numarası DNS sistemi tarafından bulunur.)
3. Açılacak web sayfasının adı ders.html dir. Bu sayfa,
user/fen/akademik/home/tkaracay/
dizini (yol, path) içindedir.
http
HyperText Transfer Protocol deyimindeki sözcüklerin baş harflerinden oluşur. İnternet üzerinde HTML ile yazılan dökümanların iletimini sağlayan protokoldur. Başka bir deyişle web’in dilidir. Yukarıdaki URL adresinde en başa yazılan http:// ifadesi, HyperText Transfer Protocol servisi alınacağını belirtir.
Alan Adı [Sunucu (host)]
Web sayfasının yerini belirlemek için, internette onu sunan bilgisayarın belirlenmesi gerekir. Web sunucusu her bilgisayarın bir IP (Internet Protocol) numarası vardır. Bu numara, o bilgisayarı internette tanıtan adrestir. Sunucunun IP numarasını her kullanıcı bilemez. Bu nedenle, o numaraya eşlenen sembolik bir ad vardır. Buna alan adı (domain name) denir. Alan adı ile IP numarasını eşleyen sisteme DNS (Domain Name System) denir. Yukarıdaki örnekte yazılan baskent.edu.tr ifadesi, sunucunun alan adıdır; bu ad o bilgisayarın IP adresine karşılık gelir.
[yol / sayfa]
Web sayfasının sunucu makinada hangi alt dizinde olduğunu ve sayfanın adını belirten bileşendir. Yukarıdaki user/fen/akademik/home/tkaracay/ders.html ifadesi buna bir örnektir. Web sayfaları htm ya da html uzantısını alırlar. Böylece http servisi web sayfalarını tanıyabilir. Bir web sitesinde, programcı istediği kadar iç-içe dizinler yaratarak, birbirleriyle ilgili web dökümanlarını bir araya getirebilir.
Unix tabanlı işletim sistemlerinde her kullanıcıya bir home dizini ayrılır. Bu dizin içinde yaratılan public_html alt dizinine konulan web sayfalarına erişmek için kolay bir kısaltma kullanılabilir. Örneğin, mail.baskent.edu.tr adlı makinada tkaracay adlı kullanıcıya ayrılan home dizini içinde dizi.html adlı dosyanın, kayıt ortamındaki adresi aşağıdaki gibi olsun:
/user/egitim/fen/mat/akademik/home/tkaracay/public_html/ders/dizi.html
Bunun URL adresi, kısaca,
http://mail.baskent.edu.tr/~tkaracay/ders/dizi.html
olacaktır.
URL adresini yaratırken =, +, <, >, %, ", /, ? , boşluk karakterleri doğrudan kullanılmamalıdır. Kullanılması isteniyorsa, o karakterin hexadecimel değerinin önüne % simgesi konulmalıdır. Örneğin, # yazmak için %23 yazılmalıdır. Buna göre, http://www.it.brighton.ac.uk/%23.html ifadesinin belirttiği URL adresi http://www.it.brighton.ac.uk/#.html dir.
Web Servisini Kullanan Başka Protokoller
URL yalnız web servisi için değil, internet üzerinde web ile kullanılabilen öteki servisler için de geçerlidir. (Bkz. TCP/IP, FTP, Gopher, Telnet, News, Wais, vb.)
FTP
FTP (File Transfer Protocol) internet üzerinde dosya alışverişi yapmayı sağlayan bir protokoldür. Web sunucuları gibi FTP sunucuları vardır. Bunların bir kısmı herkese açık dosyaları sunarlar. Anonymous kullanıcı adıyla bu sunuculara erişilebilir ve istenen dosyalar indirilebilir. Bazı ftp sunucuları yalnız yetki verilen kullanıcılara hizmet sunar. Bu tür sunuculardan herkes servis alamaz.
Bir FTP sunucusunun URL adresinin sözdizimi, http servisindekine benzer. Örneğin,
ftp://ftp.baskent.edu.tr
ifadesi ftp servisi veren bir bilgisayarın URL adresidir.
Unix, Linux, Windows, Macintosh gibi farklı işletim sistemlerinde çalışan farklı ftp yazılımları vardır. Bunların bir kısmı grafik arayüzlere sahiptir, dolayısıyla kullanılmaları çok kolaydır. Windows işletim sistemi altında yaygın kullanılanlara örnek olarak WS_FTP ve CuteFTP adlı yazılımları gösterebiliriz.
Gopher
Gopher internet üzerindeki bir servisin protokolüdür. 1991 yılında Minnesota Üniversitesinde geniş ölçekli bilgi paylaşımını sağlamak amacıyla yaratılmıştır. Örneğin, sunuculardaki bibliyografya, telefon numaraları vb.gibi belli bir konudaki geniş veri tabanlarını kullanıcıya sunar. Grafiksel arayüzü sayesinde, kullanıcı, sunucu bilgisayarda istediği veri tabanına girerek istediği bilgiyi alabilir. Özellikle, Unix tabanlı işletim sistemlerinde çok kullanılır. http protokolünün yaygınlaşmadan sonra, gopher sunucularına web servisi ile de erişmek mümkün olmuştur. Bir Gopher sunucusunun URL adresinin sözdizimi, http servisindekine benzer.
Wais
Wais (Wide Area Information Service) internet üzerindeki bir servisin protokolüdür. Sunucu bilgisayardaki bir veri tabanından bir grup sözcüğe eşleşen verileri bulmaya yarar. Web tarayıcılarının geri planında çalıştığı için, kullanıcı çoğunlukla wais’in varlığını bile farketmez.
Telnet
Telnet uzaktaki bilgisayarı kullanmayı sağlayan bir yazılımdır. Telnet unix, linux, windows gibi farklı işletim sistemlerinde çalışır. Bazı web tarayıcılar, kullanıcıya bu olanağı sağlar.
Usenet
Netnews
İnternet üzerindeki ilginç servislerden birisidir. 1979 yılında Truscott ve Ellis tarafından Duke Üniversitesi ile North Caroline Üniversitesi arasında veri iletişimi sağlamak için geliştirilen sistem, bu gün Bulletin Board service diye bilinen yaygın bir hizmetin doğmasına önayak olmuştur. Çok sayıda news grupları oluşmuştur. Grubun bir üyesi, konuyla ilgili haber ya da uzun makaleleri öteki üyelere gönderebilir.
Netnews, internet üzerinde NNTP (Network News Transfer Protocol) protokolünü kullanır. Bağımsız yazılımlarla çalışabildiği gibi, web servisiyle birlikte de kullanılabilmektedir.
Mailto
İnternet üzerindeki e-mail servisi sağlar. Web tarayıcıları içinden bu hizmete erişilebilmektedir.