Parçalı Güneş tutulması ne zaman? Güneş tutulması Türkiye'den izlenebilecek mi?

Temmuz ayının sonlarında gerçekleşen "Kanlı" Ay Tutulması, insanların ilgisini çekmiş, milyarlarca kişi bu muhteşem doğa olayını takip etmişti. İki güneş, iki de ay tutulmasını geride bıraktığımız bu yılın son tutulması ise Parçalı Güneş Tutulması olacak. Parçalı Güneş Tutulması ne zaman? Güneş tutulması Türkiye'den izlenebilecek mi? Konu ile ilgili detayları haberimizde bir araya getirdik.

Bu yıl iki güneş, iki de ay tutulması gerçekleşti. 2018'un son tutulması 11 Ağustos Cumartesi günü Parçalı Güneş Tutulması olarak gerçekleşecek. Kanada'nın en kuzeyi, Grönland, İzlanda, İskandinavya, Rusya ve Kazakistan'ın büyük bir kısmı, Moğolistan ve Çin'in büyük bölümünden izlenebilecek bu tutulma genel zamana göre 08.02-11.30 arasında gerçekleşecek. Bu tutulmada ay, güneşin yüzde 75'ini örtecek. Bir benzeri 1999 yılında gerçekleşen tutulma, ülkemizden o yıllardaki gibi gözlemlenmeyecek.

2018 YILI TUTULMALARI
TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi'nden Alp Akoğlu ve Dr. Tuncay Özışık tarafından hazırlanan 2018 Gök Olayları Yıllığı'na göre bu yıl 3 güneş ve 2 ay tutulması bulunuyor. Bu tutulmalardan sadece 27 Temmuz'da gerçekleşecek tam ay tutulması Türkiye'den izlenebilecek. Bu yılki tutulmaların birçoğu kuzey ülkelerinde görülebilecek.

İLK TUTULMA TAM AY TUTULMASI
Bu yılki ilk tutulma 31 Ocak 2018 günü 'Tam Ay tutulması' olarak gerçekleşti. Kuzey Amerika, Büyük Okyanus, Rusya, Asya ve İskandinavya'nın kuzeyinden gözlenebilen bu tutulma, genel zamana göre 10.49-16.10 arasında gerçekleşti ancak, Türkiye'den gözlenemedi.

15 ŞUBAT'TA PARÇALI GÜNEŞ TUTULMASI
İkinci tutulma ise, 15 Şubat'taki parçalı güneş tutulması oldu. Antarktika'nın büyük kısmından ve Güney Amerika'nın güneyinden gözlenebilen bu tutulma genel zamana göre 18.55'de başlayıp 22.47'de bitti. Türkiye'den görülemeyecek bu tutulmada ay, güneşin yüzde 60'ını örttü.

KUZEY ÜLKELERİ GÖREBİLECEK
Üçüncü tutulma ise, 13 Temmuz'da parçalı güneş tutulması şeklinde olacak. Antarktika'nın kuzeyi ve Avustralya'nın güneyinden izlenebilecek bu tutulma genel zamana göre 01.48'de başlayıp 04.13'de sona erecek. Ülkemizden izlenemeyecek bu tutulmada ay, güneşin yüzde 34'ünü kapatacak.

AY TAMAMEN KARARACAK, TÜRKİYE'DEN DE İZLENECEK
Bu yılki tutulmalardan ülkemizden gözlenebilecek tek tutulma 27 Temmuz'daki tam ay tutulması olacak. Antarktika, Avustralya, Asya, Rusya, Afrika, Avrupa ve Güney Amerika'nın doğusundan gözlenebilecek bu tutulma saat 20.13'de başlayıp ertesi gün sabaha karşı 02.30'da sona erecek. Tutulmanın maksimumunun gerçekleştiği 22.30-01.13 saatleri arasında ay tamamen karacak.

GÜNEŞ'İN YÜZDE 75'İ ÖRTÜLECEK
Yılın son tutulması ise 11 Ağustos'ta parçalı güneş tutulması olacak. Kanada'nın en kuzeyi, Grönland, İzlanda, İskandinavya, Rusya ve Kazakistan'ın büyük bir kısmı, Moğolistan ve Çin'in büyük bölümünden izlenebilecek bu tutulma genel zamana göre 08.02-11.30 arasında gerçekleşecek. Ülkemizden görülemeyecek olan bu tutulmada ay, güneşin yüzde 75'ini örtecek.

GÜNEŞ TUTULMASI NEDİR?
Güneş tutulması, Ay'ın yörünge hareketi sırasında Dünya ile Güneş arasına girmesi ve dolayısıyla Ay'ın Güneş'i kısmen ya da tümüyle örtmesi sonucunda gözlemlenen doğa olayıdır. Tutulmanın olması için Ay'ın yeni ay evresinde olması ve Dünya'ya göre Güneş ile kavuşum halinde olması, yani yörünge düzleminin Dünya'nın Güneş çevresindeki yörünge düzlemi ile çakışması gerekir. Bir yıl içinde Ay, Dünya çevresinde yaklaşık on iki kez dönmesine karşın, Ay'ın yörünge düzlemi ile Dünya'nın yörünge düzlemi arasında beş derece kadar bir açı olması sonucu, Ay her defasında Güneş'in tam önünden geçmez ve dolayısıyla bu çakışma seyrek olarak oluşur. Bu yüzden, yılda iki ile beş arasında güneş tutulması gözlemlenir. Bunlardan en çok ikisi tam tutulma olabilir. Güneş tutulması Dünya üzerinde dar bir koridor izler. Bu yüzden herhangi bir bölge için güneş tutulması çok ender bir olaydır. Güneş tutulması, tam tutulma zamanı dışında asla çıplak göz ile izlenmemesi önerilir.

TUTULMA TÜRLERİ
Tam güneş tutulması: Ay'ın Güneş'i Dünya'dan disk halinde görünen ışıkyuvarını tümüyle örtmesi ile oluşur. Güneş'in çok parlak olan ışıkyuvarı Ay'ın karanlık gölgesi ile örtülür ve Güneş'in ışıkyuvarından çok daha soluk olan Güneş tacı çıplak gözle görülebilir hale gelir. Tutulmaya ancak tam tutulma zamanında güvenli olarak çıplak gözle bakılabilir. Bu sırada hava, parlak yıldızlar ve gezegenler gözle görülebilecek kadar kararır. Tam tutulma, Dünya yüzeyindeki dar bir koridorda gözlenebilir.

Halkalı güneş tutulması: Ay'ın, Güneş'in önünden tam kavuşumlu geçişinde Güneş'i tam örtmediği zaman gözlemlenir. Ay'ın çapı, Güneş'in ışıkyuvarının çapının yaklaşık 400'de biridir. Ancak Ay'ın Dünya'ya uzaklığı, Güneş'in uzaklığının yine yaklaşık 400'de biridir. Bu yüzden Ay'ın Dünya'dan görünür büyüklüğü Güneş ile yaklaşık olarak aynıdır. Ancak gerek Dünya'nın Güneş çevresindeki, gerekse Ay'ın Dünya çevresindeki yörüngeleri tam daire olmadığından, Ay her tam kavuşumlu geçişte Güneş'i tam olarak örtmez. Bu durumda, Güneş diskinin Ay tarafından örtülmeyen kısmı, Dünya'dan halka şeklinde gözlemlenir.

Hibrit güneş tutulması: Tutulmanın Dünya yüzeyinin bazı bölgelerinde tam, bazı bölgelerinde halkalı olarak gözlenmesi demektir. Hibrit tutulmalar nadir olarak görülür.

Parçalı güneş tutulması: Ay'ın Güneş'i kısmen örtmesi sonucunda oluşur. Her tam ve halkalı tutulma, parçalı tutulma olarak başlar ve tam kavuşumdan sonra yine parçalı tutulma halinde devam eder ve biter. Tam tutulma sırasında, tutulmanın tam olarak gözlenebildiği Dünya yüzeyindeki dar koridorun dışındaki geniş alanlarda, tutulma parçalı tutulma olarak görülür.

NASIL İZLENİR?
Parçalı ve halkalı Güneş tutulmalarının izlenmesi, özel göz koruması gerektirir. Güneş diski, ancak Güneş ışınımının zararlı bölümünün uygun şekilde filtrelenmesi ile güvenli olarak izlenebilir. Güneş gözlükleri, yeterli olmadığından uygun değildir. Ancak uygun olarak tasarlanıp üretilmiş sertifikalı Güneş filtreleri Güneş tutulmasının doğrudan izlenmesi için güvenli olabilir.

Güneş diskinin en güvenli izlenme yöntemi, projeksiyondur. Bu yöntem, Güneş görüntüsünün, dürbün, teleskop ya da dip kısmında yaklaşık 1 mm çapında bir delik açılmış bir karton kutu kullanılarak beyaz bir kağıda düşürülmesi ile gerçekleştirilebilir. Güneş'in bu şekilde yansıtılmış görüntüsü güvenle izlenebilir.

Parçalı tutulma sırasında, Güneş'in ne kadarının örtüldüğüne bağlı olarak havada kararma fark edilebilir. Ancak Güneş koronası (taç tabaka) görünmez. Güneş'in yaklaşık üçte ikisi veya daha çoğu örtüldüğünde gün ışığının solduğu anlaşılabilir.

Tam tutulma
Tam Güneş tutulmasını, Güneş'in ışıkküresi Ay'ın diski tarafından tam olarak örtüldüğünde, çıplak gözle, dürbünle veya teleskopla doğrudan izlemek güvenlidir. Güneş tacı (korona) bu sırada gözlemlenebilir, renkyuvarı ve hatta Güneş püskürtüsü görülebilir.

Baily Boncukları
Ay'ın diski Güneş'in ışıkyuvarını tam olarak kapatmadan önce Baily boncukları görülür. Bunlar, Ay vadilerinden kaçıp Dünya'ya ulaşan Güneş ışınlarıdır. Tam tutulma, son gün ışığının Ay diskinin kenarından kurtulduğu anda görülen elmas yüzük etkisi ile başlar. Elmas yüzük yok olur, hava belirgin olarak kararır, parlak yıldızlar ve gezegenler görünür. Tam tutulma, baştakinin tam karşı tarafından ilk gün ışığının gözükmesi ile tekrar oluşan elmas yüzük etkisi ve hemen ardından tekrar görünen Baily boncukları ile sona erer.