Pelosi Tayvan’a ‘çip’liği korumaya gitti

ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi, Çin’in arka bahçesi Tayvan’ı ziyareti çip krizini tetikledi. Bu ziyaretle tüm dünyanın kullandığı ve alternatifi olmayan çip üretiminin durma ihtimali dünyayı krize soktu.

Çünkü, olası Çin işgalinde Tayvanlı çip üreticisi TSMC'nin yarı iletkenlerinin alternatifi bulunmuyor. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Tayvan ziyareti sırasında Mark Liu ile de görüştü ve desteğini gösterdi. Dünya kamuoyunun pek tanımadığı Liu, Uzakdoğu'daki ada ülkesinin en değerli şirketi olan Taiwan Semiconductor Manufacturing Company'nin (TSMC) CEO'su. Liu, havacılık ve uzay sanayiinden otomobil üretimi ve elektronik ürünlere kadar, küresel ekonominin hemen her üretim dalındaki yarı iletken tedarikinin dizginlerini elinde tutuyor.

Batı basınızda yer alan haberlere göre Tayvan'ın kuzeybatı kıyısındaki yarı iletken metropolü Hsichnu'da çip üretimi durma noktasına gelirse, binlerce kilometre uzaklıktaki Almanya'da da otomobil üreticileri montaj hatlarını durdurmak ve belki de eleman çıkarmak zorunda kalacak.
Aynı durum ABD ve Kanada'dan Avustralya'ya, Japonya'dan İskandinav ülkelerine kadar onlarca sanayi ülkesi için de geçerli olabilir.

30 YILDA DÜNYA LİDERLİĞİ

Nüfusu 500 binin altında olan Hsinchu kenti çevresindeki serbest (gümrüksüz) bölgede, 1980'lerden bu yana yarı iletken endüstrisi hayli gelişim gösterdi. Çin anakarasına 150 kilometreden daha kısa bir mesafede bulunan bu bölgede, Hsinchu Bilim ve Teknoloji Parkı'ndaki şirketler için uzmanlar yetiştiren adanın en önemli iki üniversitesi de bulunuyor. Tayvan'ın güneş enerjisi şirketlerinin bir kısmı ve optik endüstrisi de yine buradaki serbest bölgeyi mesken tuttu. Ancak Hsinchu'yu küresel sanayi açısından asıl önemli kılan unsur, pratikte "dünya çip üretimin başkenti" oluşunda yatıyor. Zira küresel ekonominin dijital trendleri için çip üreten 20 yarı iletken imalatçısı burada konuşlanıyor. Yarı iletken çip pazarında dünyanın en büyük iki fason üreticisi olan TSMC ve UMC'nin de aralarında bulunduğu mikroçip şirketleri, burada imal ettikleri yüksek teknoloji ürünlerini dünyanın dört bir yanına ulaştırıyor.

Bu üreticiler arsında öne çıkan TSMC, başta Tayvan olmak üzere, dünya çapında istihdam ettiği yaklaşık 65 bin çalışanıyla çip endüstrisinin tartışmasız lideri konumunda. Dünya kamuoyunda adını sadece sektör temsilcilerinin bildiği bu şirket, 10 binden fazla farklı ürün imal ederek, adeta dijital dünyaya yön veriyor.

TANINMIYOR AMA ONSUZ DA OLMUYOR

Şirketin logosu hiçbir ürünün üzerinde yer almıyor Bunun nedeni TSMC'nin, Apple ve diğer yüksek teknoloji şirketleri adına yüksek kaliteli yarı iletkenler üreten bir "fason imalatçı" olması. İngilizce "fables" olarak adlandırılan ve "kendi fabrikası olmayan" dünyanın en tanınmış yüksek teknoloji şirketleri, tüm kapasite ve enerjilerini genelde AR-GE (araştırma ve geliştirme) ve tasarım çalışmalarına yoğunlaştırıyor. Tasarlanan nihai ürünlerin bileşenleri ise fason imalatçılar tarafından üretiliyor. Yüksek teknoloji ürünlerinin kalbini oluşturan mikroçipler ise fason olarak üretilen en önemli bileşen konumunda. İşte bu noktada TSMC gibi ucuz ama kaliteli imalat yapan Asyalı fason üreticiler devreye giriyor ve adeta teknoloji devlerinin "dökümhanesi" işlevini üstleniyor.

KENDİNDEN EMİN

Mark Liu, çoğu insanın daha önce adını hiç duymadığı bu son derece önemli şirketin başındaki isim. ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin Tayvan ziyaretinden hemen önce CNN'e konuşan TSMC patronu, Tayvan'ın Çin tarafından olası işgalinin, TSMC'nin fabrikalarında çip üretiminin tümüyle durmasına yol açacağı uyarısında bulundu. Aslında TSMC'nin CEO'su basına çok nadir olarak demeç veriyor. Pazartesi günü yayınlanan röportajda, kendinden oldukça emin bir şekilde konuşan Liu, "Hiç kimse TSMC'yi zorla kontrol edemez. Askerî bir güç kullanılması ya da muhtemel bir işgal durumunda, TSMC'nin hiçbir fabrikası artık faaliyette olmayacaktır" dedi.

EMSALSİZ PİYASA HÂKİMİYETİ

TSMC, küresel yarı iletken pazarının yarısından fazlasına hâkim. Müşterileri arasında mobil iletişim devi Apple ve çip markası Qualcomm'un yanı sıra Alman yarı iletken markası Infineon da bulunuyor. ABD'nin önde gelen dijital markaları Intel ve Broadcom'un geliştirdikleri tüm yarı iletkenler de yine TSMC tesislerinde üretiliyor. Aynı durum ABD'nin grafik işlemci uzmanı Nvidia için de geçerli. Ayrıca dijitalleşme, yapay zekâ veya otonom sürüş gibi güncel trendlerin öncüsü olan tüm teknolojik ağır toplar da Hsinchu kentinde fason olarak üretilen yarı iletkenlere bağımlı durumda. TSMC, ayrıca uzay ve havacılık endüstrisinden savunma sanayiine kadar dünyaca ünlü pek çok kuruluşun ana tedarikçisi konumunda. Hatta devletlerin stratejik önemdeki pek çok sisteminde de yine Tayvanlı fason çip üreticisinin imzası bulunuyor. Örneğin ABD'nin meşhur F-35 savaş uçaklarında ya da Ukrayna'nın Rus tanklarını vurduğu Javelin tanksavar sisteminde TSMC yapımı yarı iletkenler kullanılıyor. ABD'nin ulusal çıkarlarını ilgilendiren teknolojik araştırmaların yürütüldüğü ulusal laboratuvarlarındaki süper bilgisayarlarda da yine TSMC bileşenleri yer alıyor. Tayvanlı fason imalatçılar aynı zamanda dünya otomobil endüstrisinin kullandığı çiplerin de ana tedarikçisi. Dolayısıyla Çin'in bu ülkeyi olası bir işgali, küresel bir otomobil krizine de yol açabilir. Liste bu şekilde uzayıp gidiyor.

TAYVAN ABD’YE ÇİP FABRİKASI KURUYOR

Eski ABD Başkanı Donald Trump, Asya'daki fason üretime bu kadar bağımlı olmanın doğurabileceği olumsuz sonuçlara karşı görev süresi boyunca sık sık uyarıda bulunmuştu. Hem ABD'li hem Asyalı yüksek teknoloji şirketlerine ABD'de üretim tesisleri açmaları için baskı kuran Trump, aksi halde bazı müeyyidelere başvuracaklarını duyurmuştu. Eski Başkan'ın bu ısrarı meyvelerini yakında vermeye başlayacak. TSMC, Arizona'da 12 milyar dolara inşa ettiği çip fabrikasında, muhtemelen 2024 yılı ortalarında üretime başlayacak. Phoenix yakınlarındaki fabrikanın Apple, Nvidia ve Qualcomm gibi ABD'li müşteriler için yarı iletkenler üretmesi öngörülüyor. TSCM ayrıca Teksas eyaletinde de işlemci tasarımı için AR-GE merkezleri kurdu.

ABD VE AVRUPA'DA DAHA FAZLA ÜRETİM

Washington Post'ta yer alan bir habere göre ABD, toplam 52 milyar dolarlık bir fonla Amerikan topraklarında yeni çip fabrikalarının kurulmasını teşvik etmek istiyor. Ancak, bu cömert sübvansiyonlar, sadece Çin'de üretim yapmama güvencesi veren fason çip imalatçıları için geçerli olacak. Pekin yönetimi, topraklarında özellikle Batılı savunma ve havacılık endüstrisi için fason olarak üretilen yüksek teknoloji bileşenlerinin know-how'ına sahip olmak ve bunları kendi sistemine entegre etmek için yıllardır yoğun bir çaba harcıyor.

Oxford Üniversitesi'nden Çin uzmanı ve DW yazarı Alexander Görlach, durumu somut bir örnekle açıklıyor:

"Çin, Tayvan'ın yarı iletken üretim endüstrisiyle yakından ilgileniyor. Çünkü Çin geniş topraklara, Tayvan ise teknoloji ve bilgi birikimine sahip. Olası bir Çin işgali nedeniyle Tayvan'dan çip tedariki kesilirse, Almanya'daki montaj bandından da otomobil çıkmayacaktır." Avrupa ülkeleri de tıpkı ABD gibi Asyalı çip üreticilerine olan bağımlılığı azaltmak için bazı çalışmalar yapıyor. AB Komisyonu, Avrupa Çip Yasası ile çip endüstrisini 43 milyar euroluk kamu fonlarıyla desteklemek istiyor. Hedef, Avrupa'nın küresel çip üretimindeki payının 2030 yılına kadar iki katına çıkarılarak yüzde 10'dan yüzde 20'ye yükseltilmesi. ABD'li Intel şirketinin, Almanya'nın kuzeydoğusundaki Magdeburg'da kurmayı planladığı dev çip fabrikası bu yolda atılmış önemli bir adım. Ancak bu planların gerçeğe dönüşmesi biraz daha vakit alacak. O zamana kadar Tayvan'dan gelecek yüksek teknoloji ürünlerine olan bağımlılık sürecek. ABD Yarı İletken Endüstrisi Birliği'ne göre, dünyadaki üst düzey çiplerin yüzde 90'ından fazlası Tayvan'da üretiliyor ve TSMC açık ara bu pazardaki en büyük paya sahip. Mark Liu, az ama öz konuşmasıyla tanınır. Çin'in yoğun devlet desteğine rağmen neden Tayvan kadar yüksek kalitede çip üretemediği sorusuna TSMC'nin CEO'su gülerek şu cevabı veriyor: "Belki bunu başarabilirler. Ama bizden ancak birkaç yıl sonra!"

446 MİLYAR DOLAR YATIRIM

Otomobillerin elektrikli ve daha otonom hale gelmesiyle artan çip talebi ve devam eden çip kıtlığı şirketlerin rekabet için bu alana rekor yatırımlar yapmasına neden oluyor.
Çin'den ABD ve Almanya'ya kadar birçok ülkenin çip üretimini üretimde bağımsızlık için teşvik etmesi nedeniyle gelecek yıllarda bu alandaki yatırımların rekor seviyeye ulaşması bekleniyor.
Çip endüstrisi milyarlarca dolarlık yatırımlarla salgının ardından başlayan çip sıkıntısını gidermeye hazırlanıyor.

Endüstri birliği SEMI'ye göre, çip üreticileri yeni fabrikaların ve ek üretim hatlarının inşasına 2021-2023 döneminde 446 milyar dolar yatırım yapmayı hedefliyor.

Bu hedefin, Covid-19 salgınının etkili olduğu 2021'de sektörün toplam satış tutarına çok yakın olması dikkati çekiyor. Geçen yıl küresel yarı iletken satışlarının bir önceki yıla göre yüzde 26,2 artarak 555,9 milyar dolara yükseldiği kayıtlarda yer alıyor.

Küresel çip yatırımlarının 2021-2023 döneminde, 112 milyar dolarının ABD, 89 milyar dolarının Tayvan, 65 milyar dolarını Kore, 64 milyar dolarının Çin, 49 milyar dolarının Japonya ve 56 milyar dolarının Avrupa ile Ortadoğu ülkeleri merkezli olması öngörülüyor.

Çip endüstrisinin 2022'de ise 190 milyar dolarlık yatırımı hayata geçirmesi bekleniyor.

Artan çip talebi nedeniyle Intel, TSMC ve Samsung Electronics gibi tüm büyük tedarikçiler kapasitelerini genişletirken, çip satışlarının bu yıl yaklaşık yüzde 9 artması bekleniyor.

EN ÇOK ETKİLENEN OTOMOTİV SEKTÖRÜ

Pazar araştırmacılarının verileri, dünya çapında otomobil satışlarının çip eksikliği nedeniyle mart ayında geçen yılın aynı ayına kıyasla dörtte bir oranında düştüğünü gösteriyor.

Dünyanın önde gelen otomobil üreticileri, çip eksikliği nedeniyle bazı fabrikalarında üretimleri askıya almak zorunda kalıyor.

ABD Ulusal Ekonomi Konseyi Direktörü Brian Deese, ABD'deki ekonomik çıktının çip eksikliği nedeniyle geçen yıl yüzde 1 daha düşük olduğunun tahmin edildiğini belirtiyor.

ÇİP YATIRIMLARININ 4'TE 1'İ ABD MERKEZLİ

Yarı iletkenler, günümüz dünyasının belkemiğini oluşturmasının yanı sıra ülkeler arasındaki rekabet unsurlarından da biri haline dönüşüyor.

ABD, yarı iletken endüstrisindeki tüm küresel yatırımların 4'te 1'ini yaklaşık 112 milyar dolarla oluşturuyor.

Geçen yıl dünya çapında satış gelirlerinde ilk 10'da yer alan çip üreticilerinin 7'sinin ABD merkezli olması dikkati çekiyor. Ancak ABD’li tedarikçiler yarı iletkenleri büyük ölçüde Uzakdoğu'daki fason üreticilerden temin ediyor ve bir yılı aşkın süredir teslimata yetişemiyor.

Çip endüstrisinde iki numara olan Intel'in ABD ve AB'de şimdiden milyarlarca dolarlık yatırım başlattığı biliniyor.

ABD merkezli Intel, Eylül 2021’de, Avrupa Birliği’ndeki (AB) yarı iletkenlerin AR-GE ve imalatı için gelecek 10 yıl içinde 80 milyar avroluk yatırım planı açıklamıştı. Şirket bu plan kapsamında, küresel otomobil üretiminde önemli rol oynayan Almanya’da 17 milyar avroluk bir çip fabrikası kuracak.

Çin'in küresel tedarik zincirindeki önemini azaltmak isteyen Washington yönetimi, yarı iletken ürünlerin üretimini yıllardır Amerika'ya geri getirmeye çalışıyor.

ÜLKELER RİSKLERİ EN AZA İNDİRMEYE ÇALIŞIYOR

En büyük fabrikalara sahip ve tüm çiplerin yüzde 40'ının geldiği Tayvan ve Güney Kore'nin de komşularıyla anlaşmazlık halinde olması endişeye neden oluyor. Bu nedenle dünya genelinde hükümetler, çip şirketlerini kendi ülkelerinde üreterek riskleri en aza indirmeye çalışıyor.

Çip endüstrisi, Çin ve ABD'nin yanı sıra AB'nin de stratejik sektörleri arasında yer alıyor.

SEMI'ye göre Avrupa'da yaklaşık 56 milyar dolarlık ek üretim kapasitesi yaratılıyor ancak bu küresel yatırımların sadece yüzde 13'üne tekabül ediyor ve AB'nin hedeflediği seviyenin altında.

AB Komisyon Başkanı Ursula von der Leyen, AB'nin dünya üretimindeki payını 10 yılın sonunda yüzde 20'ye çıkarmayı hedefliyor. Bunun gerçekleşmesi için AB'de önceden planlanandan çok daha fazla yatırımın yapılması gerekiyor.

Avrupa'nın en büyük 2 çip şirketinin bu yıl geçen yıla göre çok daha fazla yatırım yapmak istediği dikkati çekerken, Fransız-İtalyan STMicroelectronics yatırımlarını neredeyse 2'ye katlayacağını, Münih merkezli Dax grubu Infineon ise yüzde 40 daha fazla yatırım yapmayı hedeflediğini belirtiyor.

Yönetim danışmanlığı şirketi McKinsey, çip endüstrisinin 2030 yılına kadar yılda ortalama yüzde 8'e kadar büyüyeceğini tahmin ediyor.

ABD, çip endüstrisi için 52 milyar dolarlık destek sağlamayı hedeflerken, AB'nin 43 milyar avroluk sübvansiyon sağladığı görülüyor.

AB'nin yanı sıra üye ülkelerin de bireysel olarak çip endüstrisine yönelik kaynak ayırdığı dikkati çekiyor. Bu ülkeler arasında İspanya, İtalya ve Almanya yer alırken, Avrupalı yöneticiler bu alanda Asya'yı yakalamak için daha fazla yatırım çağrısında bulunuyor.

YÜKSEK ORANDA AR-GE VE SERMAYE GEREKİYOR

Tasarımı ve üretimi oldukça karmaşık olan yarı iletkenler için yüksek oranda AR-GE ve sermaye harcaması gerekiyor.

Yarı İletken Endüstrisi Derneği (SIA) ile Boston Consulting Group'un Nisan 2021’de yayınlanan raporu, gelecek 2030’a kadar yarı iletkenlere yönelik artan talebin karşılanabilmesi için küresel olarak AR-GE ve sermaye harcamalarına yaklaşık 3 trilyon dolarlık yatırım yapılması gerekeceğini ortaya koyuyor.

Rapora göre, elektronik tasarım otomasyonu, çip tasarımı ve gelişmiş üretim ekipmanları gibi AR-GE yoğun faaliyetlerde ABD başı çekerken, Doğu Asya, hükümet teşvikleriyle desteklenen büyük sermaye yatırımlarının yanı sıra sağlam altyapıya ve vasıflı iş gücüne erişim gerektiren yonga imalatında ön plana çıkıyor.

EN ÇOK TİCARETİ YAPILAN 4'ÜNCÜ ÜRÜN

Çipler, ham petrol, rafine petrol ve arabaların ardından dünyada en çok ticareti yapılan 4'üncü ürün olurken, küresel tüketimin yüzde 25'ini gerçekleştiren ABD ve Çin bu alandaki en büyük pazarlar olarak dikkati çekiyor.

Çip üretim kapasitesinin yaklaşık yüzde 75'i yüksek sismik aktivite ve jeopolitik gerilimlere önemli ölçüde maruz kalan bir bölge olan Çin ve Doğu Asya'da yoğunlaşıyor. Ayrıca, dünyanın en gelişmiş yarı iletken üretim kapasitesinin çoğu Güney Kore ve Tayvan'da bulunuyor.

Bu bölgelerde doğal afet, altyapı sıkıntıları veya küresel çatışmalar yaşanması halinde çip tedarikinde ciddi kesintiler yaşanabileceği belirtiliyor.

TÜRKİYE’DE DURUM NE?

Microchip Technology’nin Başkan Yardımcısı Nuri Dağdeviren, “Çip üretimi için gerekli yatırım bütçeleri çok büyük. Ama bu Türkiye’den girişimlerin önünde bir engel değil. Tasarımda da fırsatlar var. Bu alanda Türk mühendisler de çok iyi” dedi.

Dünyanın en önemli çip üreticileri arasında yer alan Dağdeviren, daha önce basına yaptığı değerlendirmelerde, yeni çip üretim fabrikalarının kurulması konusunda birçok ülke ve şirketin çok önemli girişimlerde bulunduğunu da anımsatarak, “Yeni girişimler de sürüyor. Bu yatırımlar ileriye dönük çip üretim kapasitesini artıracak. Çip üretimi büyük sermaye yatırımları gerektirir ve yapılan yatırım karşılığı üretim kapasitesindeki artış 2-3 yıl alabilir” diye konuştu.

Çip üretiminde Türkiye’nin de olabileceğini Nuri Dağdeviren, şöyle konuştu:

“Çip üretimi için gerekli yatırım bütçeleri gerçekten büyük. Ama bence bu Türkiye’den girişimlerin önünde bir engel değil. Çünkü benzer yüksek yatırım, teknoloji ve uzun dönem istikrarlı girişim gerektiren birçok sektörde Türkiye’den çok güzel başarı örnekleri var. Benim önerim, uluslararası rekabetin güçlü olduğu sektörlerde başarıya ulaşmış girişimleri örnek alan bir yönetim stratejisi izlemek yönünde olur.

Özellikle Türkiye içinden talebin net bilindiği bir alana odaklanarak gerekli ekosistemin adım adım Türkiye’de oluşturulması pratik bir yaklaşım olabilir. Üretim için 20-30 milyar dolarlık yatırımlar gerekebiliyor ama tasarım tarafında daha fazla fırsatlar olabilir. Şu anda dünyada pek çok çip üreticisi halihazırda sadece tasarım yapıp üretimini Uzakdoğu’da yaptırıyor. Çip üretiminin çok farklı alanları var. Biz Microchip olarak hem üretim hem tasarım yapıyoruz ama konunun sadece tasarım tarafında olan çok firma var.”

Üretimin, kamu, sanayi, üniversiteler iş birliğinde devletin teşviğiyle başlatılabileceğini dile getiren Dağdeviren, “Bir yerden başlamak gerekiyor ama sürdürülebilir olması lazım. İşletmeleri de sadece kurmak değil işletmek önemli. Konunun ilgili her alanının katılımıyla herkesin elini taşın altına koyarak Türkiye için üretelim demesi gerekir. Türkiye’nin iyi düşünerek, yaygın katılımla bu işin içine girmesi lazım” değerlendirmesini yaptı.

Mikro çip konusunda dünyada çalışan pek çok mühendis var. Türk mühendisler bu alanda isim sahibi. Nuri Dağdeviren, bu konuda da “Evet 30 yılı aşan bir süredir bu endüstride çalışan Türk arkadaşlarla geniş bir ağ oluşturduk. Birçoğunun Türkiye ile kuvvetli gönül bağı olan bu arkadaşlardan da bu endüstride Türkiye’den gelebilecek girişimlere faydalı katkılar olabilir” değerlendirmesini yaptı. Sektörün diğer yetkilileri de, devletin teşviğiyle, konunun taraflarının bir araya getirilmesiyle, yurtdışında bu alandaki iyi mühendislerin geri çağrılmasıyla, Türkiye’de özel sektör tarafından çip üretim ve tasarımının başlatabileceği belirtiliyor.