Sultan II. Abdülhamid'in tanığı; Yıldız ve Beylerbeyi sarayları

Sultan II. Abdülhamid 1918'de bugün vefat etti.

İnsan, doğası gereği tüm hayatını bir etkileşimler zinciri arasında idame ettirir. Çevresinde bulunan kişiler, içinde bulunduğu iklim, coğrafya ve hatta kullandığı eşyalar insanın karakterinde büyük tesirler uyandırır. Bu halkalardan biri de mekandır. İçinde bulunduğu mekanın insan üzerindeki etkisi, tesiri yüzyıllarca araştırılmış ve üzerinde ehemmiyetle durulmuştur. Yazarlar, karakterlerini bir mekan üzerinden aksettirmiş hatta karakterle mekan arasındaki doğrusal ilişki birçok hikayede tarihsel bir süreçte ele alınmıştır.

Bugün 10 Şubat. 1918 yılında bugün Sultan II. Abdülhamid'in vefat ettiği gün. Biz de II. Abdülhamid ile birlikte ismi her daim anılagelmiş bir mekanın tarihçesini ele alacağız; Yıldız Sarayı'nın.

YILDIZ SARAYI TARİHÇESİ

Yıldız Sarayı, Beşiktaş Yıldız tepesinde Osmanlı Saray mimarisinin son dönemini yansıtan çeşitli üsluplarda (Barok, Art Nouveau, Neo-Klasik vb.) inşa edilmiş yapılardan oluşmaktadır. Kanuni Sultan Süleyman döneminden beri padişahlar tarafından av sahası olarak kullanılan Hazine-i Hassa'ya kayıtlı bu araziye ilk kasrı Sultan I.Ahmed (1603-1617) yaptırmıştır. 18. yy. sonunda Sultan III. Selim (1789-1807) burada, Mihrişah Valide Sultan için bir kasır ile babası III. Mustafa adına günümüze kadar gelen 4 cepheli rokoko tarzında bir çeşme inşa ettirmiştir. III. Selim'den sonra tahta çıkan Sultan II. Mahmud (1808-1839) burada düzenlenen ok atışlarını ve güreş oyunlarını izlemek ve “Asakir-i Mansure-i Muhammediye" adıyla kurduğu yeni ordunun talimlerini denetlemek için sık sık Yıldız sırtlarına gelmiştir. Oğlu Sultan Abdülmecid (1839-1861), Bezm-i Alem Valide Sultan için buradaki köşklerin yerine 1842 yılında “Kasr-ı Dilküşa" isimli yeni bir köşk yaptırmıştır.

Genellikle yaz aylarında Yıldız'a gelen Sultan Abdülaziz (1861-1876) Balyan Ailesi mimarlarına Büyük Mabeyn Köşkü'nü inşa ettirmiş, daha sonra da dış bahçeye Malta ve Çadır Köşkleri ile Büyük Mabeynin yanına Çit Kasrını ekletmiştir. Sultan Abdülaziz'in tahttan indirilmesinden sonra, yerine geçen Sultan V. Murat da (1876) Yıldız Sarayında ikamet etmiştir.

BÜYÜK MABEYN KÖŞKÜ

Yıldız Sarayı'nda II. Abdülhamid izleri

Burada asıl yapılaşma Sultan II. Abdülhamid (1876-1909) döneminde başlamış, çevre arazi de alınarak, şimdi Yıldız Parkı olan dış bahçe genişletilmiş ve büyük ölçüde imar çalışmaları yapılmıştır. Bu durumuyla Saray kompleksi bahçeleriyle beraber 80 dönümlük bir araziye yayılmıştır. Otuz üç yıl devletin idare merkezi olan saraya Yıldız Saray-ı Hümayunu adı verilmiştir. Yıldız Sarayı, sultanlar ve şehzadeler tarafından ikamet yeri olarak kullanılan ve resmi görevlilere tahsis olunan köşklerden başka tiyatro, müzehane, kitaplık, eczahane, hamam, tamirhane, marangozhane, demirhane, kilithane gibi çeşitli binaları da kapsamaktadır.

YILDIZ SARAYI

Bu köşklerden, Büyük Mabeyin Köşkü, Yaveran Dairesi, Çit Kasrı, Silahhane ve Marangozhane binaları Sarayın birinci avlusundadır. Sarayın ikinci avlusunda ise, Padişahın özel yaşamına ait mekânlar olan Küçük Mabeyin Köşkü, Hususi Daire, Valide Sultan Köşkü (Yıldız Teknik Üniversitesi Rektörlüğü olarak kullanılmaktadır) ile Kızlar Ağası Köşkü, Musahip Ağalar Köşkü, Kadın Efendiler, Cariye Daireleri, Gedikli Cariyeler Dairesi (Sahne Sanatları Müzesi olarak kullanılmaktadır.) ile bir kültür ve sanat yapısı olan Padişahın hususi Tiyatrosu da yer almaktadır.

İLK DEVLET KONUKEVİ

Yıldız Sarayı'nın bir parçası olan ve adını Fransızca “dağ evi" anlamına gelen “chalet" sözcüğünden alan Şale Köşkü, 19. yüzyıl Osmanlı mimarlığının en ilgi çekici yapılarından biridir. Köşk yüksek duvarlarla çevrili bir bahçe içinde ve farklı tarihlerde birbirine bitişik olarak yapılan üç yapıdan oluşmaktadır. Köşkün birinci bölümü 1880'de yapılmıştır. 1889 yılında Sarkis Balyan'a yaptırılan ek bina ile köşk genişletilerek oda ve salonlar eklenmiştir. Merasim Köşkü adıyla tanınan ve İtalyan Mimar D'Aranco'nun yaptığı üçüncü bölümün ise, 1898 yıllarında tamamlandığı bilinmektedir. Son iki bölüm, Alman İmparatoru II. Wilhelm'in İstanbul'a gelişlerinde konaklaması için yapılmıştır ve bu özelliğiyle Şale, Yıldız Sarayı yapılar grubu içinde bir “devlet konukevi" niteliği taşımaktadır.

ŞALE KÖŞKÜ

Köşk, bodrumuyla birlikte üç katlı, ahşap ve kâgir olarak yapılmıştır. Osmanlı konut geleneğinin, yapıları Harem ve Selamlık olarak düzenleyen bölümlemesi bu yapıda görülmemektedir. Dış dünyaya yedi kapıyla ve ahşap panjurlu pencerelerle açılan Şale'nin katları arasındaki bağlantıyı biri mermer, ikisi ahşap zarif merdivenler sağlamaktadır. Yapının en dikkat çekici mekânı, zemini duvardan duvara yaklaşık 406 m2lik tek parça Hereke halısıyla kaplı, tavanı altın yaldızlı panolarla süslenmiş, görkemli Tören Salonu'dur. Bu salonda, Sultan II. Abdülhamid döneminde muayede törenlerinin de yapıldığı bilinmektedir. Çırağan Sarayı'ndan getirilmiş sedef kakmalı kapılarından ötürü “Sedefli Salon" olarak da bilinen yemek salonunun mobilyaları, Sultan II. Abdülhamid tarafından Yıldız Sarayı bünyesindeki Tamirhâne-i Hümâyûn'da yapılmıştır.