Türk bilim insanı Prof. Dr. Uğur Şahin: 2021'in ilk 3 ayı içinde Türkiye'ye aşı getirme imkanı doğacak

11 ay önce Çin'de başlayarak hızla dünyaya yayılan ve bir yıla yakın bir süredir tüm dünyayı kasıp kavuran Kovid-19 salgınının bitirilebilmesi için, bilim dünyasının en büyük umudu aşılarda. Dünya çapında aylardır yürütülen aşı çalışmaları içerisinde ise sonuca en yakın adaylardan biri olarak görülen Alman BioNTech firmasının geliştirdiği mRNA aşısının, Aralık ayı sonunda Avrupa İlaç Ajansı EMA ile Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi FDA'den onay alması bekleniyor. Aşı onay alırsa, insanlık tarihinde ilk kez, bir enfeksiyona karşı gen aşısı kullanılacak. BioNTech, üretim ve tedarik aşamaları için ABD'li ilaç devi Pfizer ile ortaklık kurarak aşının üretimine şimdiden başladı. Alman firma, dünyanın ihtiyacı olan milyonlarca doz aşıyı karşılayabilmek için geçtiğimiz aylarda Almanya Marburg'da da bir üretim tesisi açtı. BioNTech Başkanı ve Türk bilim insanı Prof. Dr. Uğur Şahin, DHA'ya verdiği özel röportajda, tüm dünyanın umutla beklediği aşı çalışmasıyla ilgili son gelişmeleri paylaştı.

2021'İN İLK 6 AYINDA 300 MİLYON DOZ AŞI DAĞITIMI PLANLANIYOR

Prof. Dr. Uğur Şahin, geçtiğimiz haftalarda EMA'ya ilk aşama başvurusu yapılan aşının, Faz 3 klinik araştırmalarının dünya çapında devam ettiğini vurgulayarak "Şimdiye dek 40 binden fazla gönüllüye aşı uygulandı. Faz 3'ü başarıyla tamamlayabilirsek bu ayın ikinci yarısında EMA ve FDA'e dosyalarımızı yollayacağız ve dosyalar en az bir ay EMA ve FDA tarafından incelenecek. O süre içerisinde bizden isteyecekleri soruları da yanıtlayacağız. FDA ve EMA çalışmalarımızı olumlu bulursa, Aralık ayının son günlerinde aşının Avrupa ve Amerika'da dağıtımını onaylayabilir. Bu da ilk birkaç milyon doz aşı için olacak. 2021 Ocak-Şubat ayında Avrupa'ya ve Amerika'da aşılarımızı dağıtmaya başlayabiliriz. Altıncı aya kadar ise en azından 200-300 milyon doz dağıtmayı planlıyoruz. Tabii bu, aşıda istediğimiz sonuçları alıp başarılı olabilirsek olacak. Türkiye için de Sağlık Bakanlığı ile görüşmeler gerçekleştirmemiz gerekecek. Bir protokol imzalandığı taktirde Ocak-Şubat-Mart aylarında Türkiye'ye de aşı dozlarını getirme imkanı doğacak. Sağlık Bakanlığı kaç doza ihtiyaç olduğu ve ne zaman gerekli olduğunu bildirdiği taktirde, Türkiye için de yeterince aşı ayırmayı istiyoruz" dedi.

"SON AŞAMA BAŞVURUSUNU 10 GÜN İÇERİSİNDE YAPACAĞIZ"

Faz 3 klinik testlerin Güney Amerika, ABD, Avrupa ve son olarak da Türkiye'de devam ettiğine işaret eden Prof. Dr. Şahin, "40 binin üzerinde gönüllünün yarısı aşı, yarısı plasebo kontrol grubu olarak aşılandı. Faz 3 klinik çalışmalar devam ederken aynı anda ilk aşama başvurumuzu EMA'ya göndermiştik. Önümüzdeki 10 gün içinde Faz 3 klinik araştırmalara dair etkin dataları almaya başlayacağız ve sonuçlarından emin olduğumuz takdirde de son aşama başvurusunu bu ay içinde yapmayı planlıyoruz. Bu yılın sonunda da EMA ve partnerimiz Pfizer ile birlikte bir aksiyon almaya başlamış olacağız" diye konuştu.

"ECZANELERE DE DAĞITABİLMEK İÇİN FORMÜLASYONU GELİŞTİRECEĞİZ"

Gen aşılarının klasik aşılara nazaran nakliye ve saklanma koşullarının farklı olmasından dolayı özel tedarik zinciri gerektirdiğini de vurgulayan Prof. Dr. Şahin, çok düşük derecelerde muhafaza edilmesi gereken bu aşılar için, ileriki dönemlerde daha pratik çözümler üretmeye başlayacaklarını da anlatarak şu bilgileri verdi: "Aşı piyasaya çıktığı taktirde en azından ilk aylarda (hızlı) pandemi tedariği açısından aşının çok düşük sıcaklıklarda nakli çok önem taşıyacak. Partnerimiz Pfizer ile yaptığımız işbirliği neticesinde, aşının dünya çapında dağıtım ağını oluşturacağız (Almanya ve ABD üzerinden). Bütün aşılarımızın eksi 70 derecede nakliyesi sağlanacak. Aşı merkezlerinde de eksi 70 derecede depolanabilecek. Ancak aşılamanın yapılacağı (daha küçük) merkezlere, normal buzdolaplarında ulaştırılabilecek ve sonraki 5 gün içinde aşılamanın yapılması gerekecek. Yani 5 gün boyunca normal buzdolaplarında da yaklaşık 5 derecede bozulmadan muhafaza edilebilecek. Bu, gerçekleştirilemeyecek kadar zor bir operasyon değil. Çünkü ilk aylarda pandemi sürecinde insanlar randevu ile sırayla aşı olacaklar. Sonraki aşamalarda ise daha stabil formülasyonlar üzerinde çalışacağız ve normal buzdolaplarında daha uzun süreler muhafaza edilebilmesini sağlayacağız. Böylece eczanelere dağıtımı ve doktrolara ulaştırılması da sağlanabilecek"

"AYDA 110 MİLYON DOZ İLE YIL BİTMEDEN 1,5 MİLYAR DOZ ÜRETİM YAPILACAK"

Milyarlarca doz aşı üretebilmek için global çapta işbirlikleri ve anlaşmalar yaptıklarını vurgulayan Prof. Dr. Şahin, ilk hedefin 2021 yılı bitmeden 1,3 ila 1,5 milyar doza ulaşmak olduğunu söyleyerek "2021'in sonuna kadar 1,3 milyar doz aşı üretebileceğimizi düşünüyoruz. Aşıların tedariği için ABD, Avrupa Birliği ülkeleri, Kanada, Japonya, İngiltere ile anlaşmalar yaptık. Çin ile de işbirliği yapacağız. Planlanan bu üretimi sağlayabilmek için aynı zamanda Almanya Marburg'da yeni bir aşı üretim tesisi açtık. 1.3 milyar doz için bir hesaplama yapacak olursak, partnerimiz Pfizer'ın da ABD'deki işbirliği ile ayda 100-110 milyon doz üretebileceğiz ve yaklaşık 10 ay gibi bir sürede bu hedefe ulaşmış olacağız" dedi.

"BÜTÜN DÜNYA AŞIYA ULAŞACAK"

Dünyanın en çok tartıştığı konuların başında gelen, "Aşı çıktığında her ülke alabilecek mi?" sorusuna da yanıt veren Prof. Dr. Şahin, şunları vurguladı: "Aşının sadece zengin ülkeler için değil, ekonomik durumu kötü olan ülkeler için de ulaşılabilir olması çok önemli. Biz WHO-COVAX platformunda, farklı seviyelerde bu konuyu tartışıyoruz. Şayet bir aşı başarılı olursa, tek bir aşı firması olarak değil, diğer firmalarla da birlikte çalışarak, Astra Zeneca, Moderna, BioNTech, Glaxo, Sanofi gibi, önümüzdeki 6 ayda, yani 2021-2022 döneminde, dünyanın her yerinde aşılama yapılabilmesine olanak sağlayacak milyarlarca doz aşı üreteceğiz. Ve ben inanıyorum ki bütün dünya aşıya ulaşabilecek"

"GÖNÜLLÜLERİN SADECE YÜZDE 15'İNDE BİRKAÇ GÜNDE GEÇEN HAFİF ATEŞ GÖRÜLDÜ"

Büyük klinik araştırmalarda güvenlik ve etkinlik değerlendirilmesinin çok önemli olduğunun altını çizen Prof. Dr. Şahin, "Bizim Faz 3 klinik çalışmalarımız dünya çapında yapılan en büyük çalışmalardan biri şu anda. Çalışmalarımızda şimdiye dek aşıya bağlı önemli bir yan etki görmedik. Çift kör çalışmamıza ait datalarda gördüğümüz, gönüllülerde aşı çok iyi tolere edildi. Klasik aşılarda görülen yan etkilere benzer yan etkiler gözlemledik. Gönüllülerin sadece yüzde 15'inde oldu bu etkiler. O da bir gün süren hafif ateş gibi. Bir iki gün sonra bunun da kaybolduğunu gördük. Bu, güvenlik açısından önemli olan bir değerlendirmeydi" diye konuştu.

"VÜCUDUN HASTALIĞA KARŞI ÜRETTİĞİ ANTİKORDAN DAHA FAZLASINI OLUŞTURABİLİYOR"

Bilim insanlarına göre aşı çalışmalarında öne çıkan konulardan biri de aşının antikor oluşturmasının yanı sıra T hücre yanıtı da geliştirip geliştirmediği. Çünkü antikorlar erken dönemde etki gösteriyor ve sadece o anlık enfeksiyonun gelişmesini önlüyor. Bağışıklık sisteminin hafızası olarak bilinen T hücreleri ise virüsle karşılaştığında daha geç dönemde etki gösterse de enfekte olmuş hücreyi öldürüyor. Böylece bağışıklık hafızası oluşuyor ve hücre her enfekte olduğunda yok edilerek yeniden enfeksiyona karşı koruma sağlanıyor. Prof. Dr. Uğur Şahin, işte bu T hücre yanıtının, iyi bir aşı geliştirmek açısından çok önemli olduğunu vurgulayarak "Aşının immün, yani bağışıklık yanıtı oluşturup oluşturmadığı, gerçekten çok önemli bir konu. Burada da iki tip immün yanıttan bahsedebiliriz. Biri antikor yanıtı. Bu, virüsü inaktive eder ve nötralize eder; yani etkisiz hale getirir. Biz, Faz 1 çalışmalarımızda bizim aşımızın antikor yanıtı ile virüsü nötralize ettiğini gözlemlemiştik zaten. Hatta Kovid enfeksiyonunda, vücudun kendi ürettiği antikorlardan daha yüksek düzeyde antikor yanıtı oluşturduğunu tespit ettik. Ama bu aşı aynı zamanda T hücre yanıtı da (hücresel bağışıklık yanıtı) oluşturuyor. Biz inanıyoruz ki bu sonuçlara göre, bu aşı sadece virüsü kapıp hastalığa yakalan kişileri hastalığın şiddetinden korumayacak, aynı zamanda enfeksiyondan da koruyacak. Bu nedenle de T hücre yanıtı bir aşı çalışmasında hayati önem taşıyan bir özellik. Tüm bunları Faz 3'de tabii ki yeniden test ediyoruz" dedi.

"SALGINI ANCAK BU İKİ KOMBİNASYONU BİR ARADA BULUNUDRAN AŞI BİTİREBİLİR"

Böylesine bir salgınla mücadelede sadece hastalığı şiddetli geçirmeyi önleyen bir aşının değil, hastalıktan koruma özelliği de sağlayabilecek bir aşının etkili olabileceğini belirten Prof. Dr. Şahin, "Bazı Kovid-19 hastalarında çok düşük antikor yanıtı geliştiğini biliyoruz. Bazılarında ise hiç antikor oluşmuyor. Bu kişilerin sınırlı bağışıklığa sahip olduğu düşünülüyor. Bu da bu kişilerin enfeksiyona tekrar yakalanabileceği anlamına geliyor. Ama hastalığı daha düşük şiddette geçireceği düşünülüyor. Bu yüzden de aşıların vücutta yeterli düzeyde antikor yanıtı oluşturması çok çok önemli. Ama mükemmel bir aşının, vücutta hem yeterli düzeyde antikor, hem de T hücre (hafıza hücresi) yanıtı oluşturması gerekiyor. Ancak bu iki kombinasyonu bir arada bulundurabilen bir aşı, bu pandemiyi durdurmakta etkili olacak. Aksi takdirde biz, aşıyla sadece insanların hastalığı şiddetli geçirmesinin önüne geçebiliriz; ama enfeksiyonu durduramayız" ifadesini kullandı.

RNA AŞILARI YENİLİKÇİ TEKNOLOJİLERLE GELİŞTİRİLİYOR VE AVANTAJLARI VAR

Gen aşılarının yenilikçi teknolojilerle yapılan aşılar olduğu için güvenlik aşamalarında elde edilecek verilerin çok önemli olduğunu belirten Prof. Dr. Şahin, "Bizim geliştirdiğimiz bu aşı tipine messenger RNA (haberci RNA) aşısı deniyor. mRNA aşıları virüse ait genetik bilgiyi, vücutta bir enfeksiyona yol açmadan kullanır. mRNA aşıları şimdiye kadar hiç kullanılmadı. Yenilikçi teknolojilere dayanan bir aşı. Bu nedenle güvenlik aşamalarında elde edeceğimiz veriler gerçekten çok büyük önem taşıyor. Şu an var olan aşı teknolojileri ile karşılaştırdığımızda, bu yenilikçi aşı teknolojisinin pek çok önemli avantajı da var. Bunlar içerisinde en önemlisi geliştirilme aşamasının daha hızlı olması. İkincisi, diğerlerine kıyasla üretiminin daha kolay olması ve milyonlarca doz aşıyı çok kısa sürede üretebilmeniz. Üçüncü önemli avantajı da aşı ile sadece bu virüse karşı immün yanıt oluşturuyorsunuz. Aşının ne kadar süre boyunca aktif etki oluşturacağını henüz bilmiyoruz. Ancak diyelim ki bir yıl sonra kişideki antikor düzeyinin düştüğünü saptarsak, aynı mRNA aşısını yeniden aşılama için kullanabileceğiz. Yeniden aşılama ile bağışıklık tepkisini artırmada mRNA'da gerçekten iyi çalışıyor" dedi.

BU AŞI İNSAN GENİNİ DEĞİŞTİREMEZ ÇÜNKÜ HÜCRE ÇEKİRDEĞİNE GİRMİYOR

Gen aşılarının ilk kez kullanılacak olmasından kaynaklanan kaygılar hakkında da bilgiler veren Prof. Dr. Şahin, mRNA aşılarının insan hücresinin genetik yapısında bir değişikliğe yol açamayacağını vurgulayarak "mRNA, virüsün genetik bilgisini içerir. Bu genetik bilgi, nükleik asit yani RNA'ya dayanır. Bu da insan genine entegre olmaz; yani mRNA hücre çekirdeğine hiç ulaşmaz. Bu da bilimsel olarak çok güvenli bir yoldur. Çünkü sonra mRNA ile hücreye gönderilen mesaj birkaç gün içinde tamamen silinir ve insan vücudunda hiçbir genetik değişim oluşmaz. Genetik bilginin insan hücresine taşındığı DNA yaklaşımlarından farklı olarak, mRNA sadece insan hücresine entegre oluyor; hücreye genetik bilgi girmiyor" şeklinde konuştu.

Prof. Dr. Uğur Şahin, aşının Kovid geçirmiş kişilerde de şe yarayacağını düşündüğünü söyleyerek sözlerini şöyle noktaladı: "Özellikle düşük antikor oluşturan kişilerde kullanılabileceğine inanıyorum. Kovid geçiren hastaların yüzde 50'sinde düşük antikor oluştuğunu ya da hiç antikor gelişmediğini biliyoruz. Böylesi bir aşıdan bu tip kişilerin de fayda sağlayabileceğini düşünüyorum"

(DHA)