Tarih 29 Ekim 1923'ü ya da 29 Teşrinievvler 1339 Pazartesi'yi gösterdiğinde Millet Meclisi 43'üncü birleşiminde 5 gündem maddesiyle toplanmıştı. Bunlardan ilki ve en önemlisi "Kanuni Esasi Encümeninin, Teşkilatı Esasiye Kanunun bazı mevaddının tadiline dair kanun teklifi ve Kanunu Esasi Encümeni mazbatası" yani, Anayasa'nın bazı maddelerinin değişimi hakkında kanun teklifi ve Anayasa Komisyonu'nun belirlenmesiydi.
Türk milletinin bağımsızlık ateşinin yıl dönümü! İşte 98 yıl önce Millet Meclisi'nde yaşananlar...
Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün "Benim en büyük eserimdir" dediği Cumhuriyet'in ilan edilişinin bugün 98'inci yıl dönümü. Peki Ulu önder Atatürk'ün, 28 Ekim 1923 akşamı yemek sırasında 'Efendiler yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz.' ifadeleri sonrası neler yaşandı? Mebuslar bu fikri nasıl değerlendirdi? İşte 29 Ekim 1923 günü Millet Meclisi'nde yaşananlar...
121
28 EKİM 1923 AKŞAMI YAŞANANLAR
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 28 Ekim 1923 akşamı Çankaya Köşkü'nde yaşananlar Nutuk'ta şöyle anlatıyor:
"Gece olmuştu... Çankaya'ya gitmek üzere Meclis binasından ayrılırken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemalettin Sami ve Halit Paşa'lara rastladım. Ali Fuat Paşa, Ankara'dan hareket ederken bunların Ankara'ya geldiklerini o günkü gazetede 'Bir Uğurlama ve Bir Karşılama' başlığı altında okumuştum. Daha kendileriyle görüşmemiştim. Benimle konuşmak üzere geç vakte kadar orada beklediklerini anlayınca, akşam yemeğine gelmelerini, Milli Savunma Bakanı Kazım Paşa vasıtasıyla kendilerine bildirdim. İsmet Paşa ile Kazım Paşa'ya ve Fethi Bey'e de Çankaya'ya benimle birlikte gelmelerini söyledim. Çankaya'ya gittiğim zaman, orada, beni görmek üzere gelmiş bulunan Rize Milletvekili Fuat, Afyonkarahisar Milletvekili Ruşen Eşref Bey'lerle karşılaştım. Onları da yemeğe alıkoydum.
221
"'YARIN CUMHURİYET İLAN EDECEĞİZ' DEDİM..."
Yemek sırasında: 'Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz' dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal düşünceme katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim. Yaptığım programın ve verdiğim talimatın uygulanışını göreceksiniz.
321
Efendiler, görüyorsunuz ki Cumhuriyet ilanına karar vermek için Ankara'da bulunan bütün arkadaşlarımı davet ederek onlarla görüşüp tartışmaya asla lüzum ve ihtiyaç görmedim. Çünkü, onların da aslında ve tabii olarak benim gibi düşündüklerinden şüphe etmiyordum. Halbuki o sırada Ankara'da bulunmayan bazı kişiler, yetkileri olmadığı halde, kendilerine haber verilmeden, düşünce ve rızaları alınmadan Cumhuriyet'in ilan edilmiş olmasını bize gücenme ve bizden ayrılma sebebi saydılar."
Mustafa Kemal Paşa o gece, İsmet Paşa ile birlikte 1921 Anayasası'nın bazı maddelerini değiştiren kanun tasarısını hazırladı.
421