Uysal: En çok rahatsız olan ülke İran!SuperHaber-Özel Röportaj

Kuzey Irak’ta gerçekleşen gayrimeşru referandumun yankıları sürerken SuperHaber’den Arzu Erdoğral’ın sorularını yanıtlayan İran Araştırmaları Merkezi (IRAM) Başkanı Ahmet Uysal “İran bu referandum olayından en çok rahatsız olan ülke” dedi. Uysal, İran’ın bundan sonraki tutumu ile ilgili olasılıklardan da bahsederken Erbil ve Bağdat izlenimlerini de anlattı.

İRAN’DA ÇOK CİDDİ GÖSTERİLER OLDU

-Kuzey Irak'ta yapılan gayrimeşru referandumu İran açısından değerlendirilecek olursak ne söylersiniz. Referandum sonrası için nasıl bir tavır sergilemektedir bunu bizimle paylaşır mısınız?

İran bu referandum olayından en çok rahatsız olan ülke. Çünkü çok çeşitli etnik ve dini grupların bulunması ve ciddi sıkıntılar yaşaması hem siyasi hem de ekonomik ambargo dolayısıyla İran zorlanıyor. Biraz da tabii Suriye'ye enerji harcadı. Dolayısıyla böyle bir parçalanmadan ve bana da bulaşır düşüncesiyle İran epey tedirgin. Türkiye'nin 80’ler de 90'lar da yaşadığı sıkıntıyı belki İran şimdi yaşayacağını hissediyor.

Türkiye, hem demokratik hem kalkınma teşebbüsü ile Kürt sorununu aştı. İran bunları daha yeni keşfediyor. O açıdan ciddi bir sıkıntı olabilir. Kürt Devleti kurulması sonrasında kendi Kürtlerini de heyecanlandıracağı için endişeli. Zaten İran'da şehirlerde ciddi gösterilerde oldu. Ayrıca, Irak şimdi zaten Irak nüfuzunda olduğu için de bu nüfuzunu kaybetmek istemiyor.

HAŞDİ ŞABİ'Yİ KULLANACAK!

Peki ne gibi önlemler alacağını düşünüyorsunuz?

Burada Merkezi hükümeti ve Haşdi Şabi'yi kullanacaktır. Haşdi Şabi üzerinden biliyorsunuz DAEŞ ile mücadelede İran ordu dışında milislerden oluşan silahlı birlikler kurdu. Bunların parasını Irak hükümeti veriyor ama kontrolü büyük ölçüde İran üzerinden Kasım Süleymani yapıyor.

TÜRKİYE SİYASİ VE EKONOMİK BASKIDAN YANA

-Bu mücadeleyi tek başına mı yapacaktır? Türkiye ile birlikte ortak hareket etme olasılığı ne düzeyde?

Merkezi hükümet, Kerkük’ü gayrimeşru olarak elinde tuttuğu Barzani'nin anayasa dışında anayasa kapsamında olmayan şekilde elinde tuttuğu yerlerdeki mücadelesinde tabi ki ortak hareket edilebilir. Özellikle Kerkük meselesinde. Diğer noktalarda baskı açısından mümkün ama silahlı çatışmaya giderse tabii işbirliği o kadar kolay olmaz. Çünkü Türkiye çatışma değil, ekonomik ve siyasi baskılarla bunların çözüme kavuşmasını istiyor. İran'da bunu istiyoruz diyor ama çatıştırmak belki daha fazla işine gelir.

BARZANİ BİNDİĞİ DALI KESTİ

-Özellikle bölge ülkeleri, Türkiye, İran gibi öncelikle bir yaptırım olacağından söz ediliyor. Bu yaptırıma karşı Barzani'nin yapılmış da olsa bu referandumdan geri adım atması ne kadar söz konusu…

Barzani referandumu Merkezi Hükümete karşı elini güçlendirmek için kullandı, illa bağımsız Kürdistan'ı gerektirmiyor. Zaten referandumun meşruiyeti tartışılır! Bu tip tartışmalarda ya kendi gücünle ayrılırsın ya da uzlaşarak ayrılırsın, Çekoslovakya'nın bölünmesi gibi. Kuzey Irak’ta ikisi de mümkün değil görünüyor uzlaşması da mümkün değil. Bütün komşuları zaten buna karşı olduğu için çatışarak da… İkisinin de olması zor olduğuna göre bir şekilde federasyon veya bir konfederasyon’da bunların uzlaşmaları gerekiyor. Daha doğrusu Barzani burada Türkiye'yi dikkate almayarak aslında kendi bindiği dalı kestiği için elini güçlendirdiğini zannetti fakat daha fazla zayıflamış olması söz konusu.

Tabii Barzani burada Türkiye'ye en yakın gruptur. İran'ın alternatifleri var ama Barzani'ye yatırım yaptığı için Barzani'nin akıllanması için baskı uygulayıp Türkiye'nin dediği yere geldikten sonra çözüm üretmek çabası olacaktır. Şu anda haklı olarak çok kızgın. Yani Türkiye’ye bir dosta, müttefik’e yapılmayacak şekilde çalım ve ters köşe yapmış oldu. Cumhurbaşkanımız haklı olarak kızgın Irak'a gittiğimizde biz de bunu söyledik. Ortadoğu'da belki bir öyle, bir böyle konuşan veya herkesle farklı konuşan bir liderler kümesi olabilir ama Türkiye öyle değil açık ve şeffaf…İçi ne ise dışı da O… Erdoğan gibi bir lider karşınızda. O da aynısını bekliyordu böyle bir şey görmediği içinde hayal kırıklığı yaşıyor diye ifade etmiştik, sonra bunu Cumhurbaşkanımızın ağzından da duyduk ama gerçekten bu psikolojiyi oradakiler anlamıyor

SİSTEM TERÖRLE BOZULMUŞ OLDU

-Siz de Erbil'e Bağdat'a gittiniz halkın nabzı nasıldı karşı olanlar da var mı ne ölçüde var izlenimleriniz neydi?

Referanduma evet diyenler Türkiye'ye kaşı ve husumet içinde değil. Bu kendi içlerinde özellikle Bağdat hükümetine karşı Arap ve Şii ağırlıklı hükümete karşı bir antipati ve güvensizlik oluşmuş. Bunda kendi hataları da var, bütün hatalar merkezin değil. Bir yanda dengeli bir yapı kurulmayınca Sünni Araplar sistemden dışlananınca, anormal bir Şii ve Kürt ağırlığı oldu Irak’ta. Halbuki Türkmenler var, Sünni Araplar var, bunları dikkate almadılar. Almadıkları için sistem dışlama ve terörle bozulmuş oldu. Şimdi bunun bedelini ödüyorlar. Daha önce işine gelen o dengesiz yapı tersine dönmeye başladı. Bu husumetten dolayı Arap-Kürt ağırlıklı Merkezi hükümetin, Şii Araplar ile Kürtler arasında olan husumet biraz büyüyerek dengesi bozuldu. “Biz bağımsız olursak her şey daha güzel olacak” hayali yerleşmiş. Çocukça bir hayal ama bunu biz hiç Türkiye'ye karşı bir yaklaşımda görmedik.

Bu referandumu esas isteyen Barzani ve muhafazakar ekip sosyolojik olarak Türkiye'ye bir ciddi sempati ve güven içinde bakıyor. Türkiye ile ilgili olarak hem Bağdat’ta hem de Erbil’de sıkça duymuştuk: “Bağdat İran ile çalıştı kaybetti, durumu çok kötü; Erbil Türkiye ile çalıştı kazandı.” Bunu biliyorlar ama bu bağımsızlık hayali, çocuksu bir heves gibi olmuş, küçük ve yerel düşünüyorlar. Bölgesel ve küresel dinamikleri düşünmedikleri içinde böyle bir atmosferdeler. Hayır diyenler bu güçlü dalgadan etkilenip, hayırdan son dakikada vazgeçmek zorunda kaldılar. Bunu Türkiye'ye direk çelme gibi düşünmemek lazım. Tabii ki hata yapıldı ve Türkiye’nin dostluğunu, hassasiyetleri ve bölgesel dengeleri göz ardı ettiler. Çıkabilecek fitneyi hesap etmediler çünkü bölgede çatışmalar bitmiyor ve bitirilmiyor.