Yunanistan Avrupa'nın büyüttüğü çocuktur
Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti birçok milletin yanında Yunanlıları da uzun bir süre bünyesinde barındırmıştı. Ancak bu birliktelik on dokuzuncu yüzyılın ilk çeyreğinde vuku bulan bir isyanla bağımsızlık arayışına dönüşmüştü.
Rumlar, Osmanlı Devleti coğrafyasında hemen her tarafa yayılmış olmakla birlikte daha ziyade Mora, Teselya ve Epir bölgelerinde yaşamaktalardı. Diğer milletlere kıyasla da mühim bir avantaja sahiplerdi. Ancak Osmanlı Devleti’nin zayıflamasına paralel olarak isyan içerisine girmeyi tercih etmişlerdi.
İsyanlarla başlayan ve kademe kademe gelişen Rum istiklal mücadelesinin en yoğun dönemi Osmanlı Devleti’nin çöküş tarihlerine rastlar. 1814 yılında kurulan Filiki Eterya adlı gizli cemiyetin çalışmaları bağımsızlık mücadelesine hız kazandırmış, 1828 yılına kadar devam edecek olan bir dizi isyanın ilkinin 1821’de vukuunu hazırlamıştı.
Yunan siyasi uyanışına ve isyanlarının çıkmasına sebep olan unsurlar arasında Filiki Eterya Cemiyeti’nin çalışmalarını, milliyetçilik akımının Rumlar arasında yayılmasını, Rum ve Avrupalı aydınların Rum istiklali konusundaki gayretlerini ve Tepedelenli Ali Paşa İsyanını saymak mümkündür. Ancak Yunanistan’ın bağımsızlığa kavuşmasının en büyük amilini bir kısım Avrupa devletlerinin yardımı oluşturmuştu.
Bu noktada İbrahim Paşa’nın Mora ve civarındaki âsi Rumlara karşı sürdürmekte olduğu faaliyetlerine İngiltere ve Rusya’nın engel olmak ve Paşa’nın buralarda hâkimiyet sahibi olmasına fırsat vermemek ve ayrıca Osmanlı Devleti’ne karşı maşa olarak kullanabilecekleri bağımsız bir Yunanistan meydana getirmek üzere harekete geçmeleri Yunan istiklalinin gelişmesini ve gerçekleşmesini sağlamıştı.
Söz konusu devletler Yunanlılara muhtariyet sağlamak üzere içerisinde “Yunanistan Osmanlı İmparatorluğu’na vergi ile bağlı muhtar bir devlet hâline getirilecek ve bütün Türkler Yunanistan’dan çıkartılacak.” şeklinde bir maddenin de yer aldığı 4 Nisan 1826 tarihli Sen-Petersburg Protokolü’nü kendi aralarında imza etmişlerdi.
6 Temmuz 1827’de bahsi geçen devletlere ilaveten altında Fransa’nın da imzasını taşıyan ve Osmanlı Devleti’nin âsi Yunanlılarla mütareke yapmasını ve bir Yunan Devleti’nin kurulmasını, aksi takdirde kuvvet kullanımını öngören Londra Antlaşması imzalanmıştı.
Mezkûr protokolün muhtevasının Osmanlı Devleti tarafından tanınmaması üzerine protokolde geçen vesâil-i kaviyyeye (kuvvete başvurulacağı) müracaat edileceği tehdidi 20 Ekim 1827’de Navarin’de İngiliz, Fransız ve Rus gemilerinin Osmanlı ve Mısır donanmalarını yakıp yok etmeleri hareketini doğurmuştu.
Bağımsız bir Yunanistan’ın oluşturulması yolunda 1821 yılında Mora ve çevresinde başlayan Rum isyanının âdeta Navarin baskını ile temeli atılmış, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı ve Osmanlı Devleti’nin bu savaştaki mağlûbiyeti üzerine 14 Eylül 1829’da imzalanan Edirne Antlaşması ile omurgası oluşturulmuş ve nihayet 3 Şubat 1830’da Londra’da imzalanan yeni bir protokol ile de 16 Kasım 1828’de kendi nüfuz bölgeleri hâline getirdikleri Mora ve Atik yarımadaları ile Eğriboz ve Kiklad adaları üzerinde bağımsız bir Yunan Krallığı’nın fiilen kurulması sağlanmıştır.
Mezkûr devletler bu yönde almış oldukları kararı 8 Nisan 1830 tarihli bir nota ile Osmanlı Devleti’ne tebliğ etmişler, 1828-1829 Rus Harbi’nden yorgun ve bitkin çıkmış olan Osmanlı Devleti ise 24 Nisan 1830’da, yaklaşık on yıl kadar sürecek olan bir buhran devresine kendisini muhatap kılan iç isyanlar, yabancı devletlerin müdahaleleri, donanmasını kaybetmesi ve yaşadığı sıcak bir savaş üzerine, istemeyerek de olsa Yunanistan’ın istiklalini tanımak zorunda kalmıştır. Teşekkül ettiği mevki itibariyle Avrupa devletlerinin nüfuz bölgesi içerisinde bulunması Yunanistan’ın bir noktada istiklalini ve kuruluşunu kolaylaştırıcı bir unsur olmuştur.
Adı geçen devletler Yunanistan’ın istiklalini sağlamakla kalmamışlar aynı zamanda Osmanlı Devleti tarafından da 24 Nisan 1830’da kabul edilmiş olan Londra Protokolü’nün birinci maddesindeki “Yunanistan bağımsız olacak ve tam bir bağımsızlığa mahsus olan her türlü siyasi, mülkî ve ticarî haklardan müstefid olacaktır.” ve yine dördüncü bendinde “(Osmanlı Devleti ve Yunanistan) ticaret ve seyr-i sefain hukuku cihetince Osmanlı Devleti ve Yunanistan ile sulh ve müsalemet (barış) üzere bulunan diğer devletler tebaası gibi karşılıklı muamelede bulunacaklardır.” şeklindeki 1897 Savaşı’na kadar cari olacak kayıtlarla Yunanistan’a bağımsızlığının yanında kalkınma ve gelişme imkânı da sağlamışlardı.
Kurulan yeni Yunan Krallığı’nın başına Leopold Von Sachsen-koburg’un geçmesi kararlaştırılmıştı. Ancak kralın daha tahta çıkmadan istifa etmesi üzerine Londra’da bir araya gelen mezkûr üç devlet, aralarında yaptıkları yeni bir antlaşma ile Ege Denizi’ndeki bazı adaların ilhakı ile Yunan Krallığı’nın sınırlarının genişletilmesini karara bağlamışlar, Yunan tahtına da Bavyera Wittelsbach Hanedanı’ndan Kral Louis’in oğlu Prens Otto (1833-1862)’yu getirmişlerdi.
Öte yandan 1830 Londra Antlaşması’nın daha mürekkebi bile kurumadan İngiltere’nin Babıâli üzerinde yaptığı siyasi baskı neticesinde iki devlet arasındaki sınır daha kuzeye, Arta-Volo hattına çekilerek3 Yunanistan lehine ilk sınır değişikliği de vuku bulmuştu.
Rusya ve İngiltere -Yunanistan’ın bağımsızlığı konusunda daha sonra bunlara katılmış olan Fransa- devletleri arasındaki güç kazanma veya kuvvet kaybetme ve dolayısıyla da hâkim olmak veya olamamak noktasındaki siyasi rekabet Yunanistan’ın kuruluşunu hızlandıran unsurlardan biri olmuştu. Ancak bu devletlerin gerek kuruluşu, idarî şeklinin tespiti, sınırlarının tayini ve hatta kimin tarafından yönetileceğinin belirlenmesi konusunda Yunanistan’a karşı izlemiş oldukları politikaları gerekse daha sonraları ve hatta bugün bile takip ettikleri siyasetleri nedeniyle tarihî seyri içerisinde Yunanistan’ın uzlaşmaz bir yapı sergilemesinin belki de en mühim sebebini oluşturmuştur.
Londra Protokolü ile bağımsız bir krallığa kavuşmuş olmasını Megali İdea’nın ilk merhalesi olarak değerlendiren Yunanistan, bağımsızlığını müteakip genişleme politikasına koyulmuş ve başta Girit adası olmak üzere Eğriboz, Sisam, Atina ve Makedonya ve sair yerleri kademe kademe elde etmeye çalışmıştı. Böyle bir politika ise Osmanlı Devleti ile siyasi platformda daima çatışma hâlinde olan ve yıllar boyu devam ederek bugüne kadar uzanan menfi bir durum ve öngörülemez bir münasebetin meydana gelmesine sebebiyet vermiştir.
On dokuzuncu asrın başlarından itibaren zuhur ettiğini gördüğümüz bağımsız bir Yunan Krallığı’nın kurulması yolundaki faaliyetler, netice itibarıyla sadece Yunan istiklali ile de sınırlı kalmamıştı. Yeniçeri Ocağı’nın lâğvedildiği ve askerî ıslahatların iç muhalefete rağmen sürdürülmeye çalışıldığı bir sırada Yunan Krallığı’nın kurulması ile Osmanlı Devleti yeni topraklar kaybetmeye başlamış, kaybedilen bu topraklar üzerinde muhtar ve bağımsız devletlerin teşekkülü söz konusu olmuştu.